Мүасир әдәбијјатда ријакарлыг кими гејд олунан сөз дини мәтнләрдә рија кими кечир. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: "Ријадан чәкинин, һәгигәтән, рија Аллаһа гаршы ширкдир." Ријакар гијамәт ҝүнү дөрд адла чағырылар: Еј кафир, еј писәмәл, еј һијләҝәр, еј зијанкар! Әмәлләринин савабы, муздун пуч олду. Бу ҝүн сәнин үчүн бир бәһрә јохдур. Ҝет зәһмәтинин әвәзини о шәхсләрдән ал ки онлар үчүн иш ҝөрмүсән...
Бүтүн јол, елм вә әдәб әһлинин әһәмијјәт верәҹәји әхлаги рәзиләтләрдән, чиркинликләрдән бири ријадыр. Бу гејри-илаһи бир сифәтдир вә инсан бу сифәтдән гуртулмаға чалышмалыдыр.
Ријада ја Аллаһа јахынлашмаг, саваб, хејирхаһлыг мәгсәди јохдур, ја да белә нијјәтлә јанашы башга бир мәгсәд дә ҝүдүлүр. Биринҹи нөвдән олан рија бөјүк ҝүнаһ (ҝүнаһи-кәбирә) сајылыр. Икинҹидә исә Аллаһа јахынлашмаг (гәсди-гүрбәт) мәгсәди зәифдир. Әҝәр бу адамда рија олмасајды илаһи мәгсәд ону әмәлә вадар едә билмәзди. Бу сајағы рија биринҹијә јахындыр. Рәвајәтләрдән ајдын олур ки бу рија да әмәли пуч едир. Әҝәр рија олмадан онун кәнарындакы илаһи нијјәт әмәлә тәкан верәрдисә бәзи алимләрин нәзәринҹә, әмәлин савабы пуч олмур. Садәҹә бу савабдан азалыр вә ја әмәл саһиби јол вердији рија һәддиндә ҹәзаланыр.
Гејд етди ки, һәзрәт Пејғәмбәр (с) ријадан чәкинмәјә чағырыр вә онун гијамәтдәки ағрыларындан данышыр. Имам Ҹәфәр Садиг (ә) бујурур ки, Лоғман өз оғлуна белә нәсиһәт етди: "Ријакарын үч сифәти вар: тәк оланда сүст ибадәт едәр, халгын ҝөзү габағында ибадәти ҹиддидир, бүтүн ишләриндә тәшәккүр ҝөзләјәр."
Шејх Кулејни Имам Садигдән (ә) белә рәвајәт едир: "Һәр бир рија ширкдир. Ким халгын разылығы үчүн иш ҝөрсә муздуну, әвәзини халгдан алмалыдыр. Ким Аллаһа ҝөрә иш ҝөрсә муздуну Аллаһ верәҹәк."
Имам Садиг (ә) башга бир рәвајәтдә бујурур: "Һәр кәс батинини, нијјәтини сафлашдырса бир нечә ҝүн өтмәз ки, Аллаһ онун јахшы сифәтләрини халга ашкарлајар." (Биһарул-әнвар, ҹ.72, сәһ. 281-297).
Инсанын дәјанәти итаәт вә ибадәтдә мүһүмдүр. Инсан чох вахт ибадәтдә ријадан хәбәрсиз олур. Даһа доғрусу рија онун ҝөзүнә пәрдә чәкир. Тәсәввүрүндә белә бир иддиа јараныр ки алим вә мүтәфәккирләрин һәлл едә билмәдији мәсәләләри һәлл едәр. Онун нәзәринҹә ким халгын диггәтини чох ҹәлб едирсә о да бөјүкдүр. Беләләри өзүнү бөјүк вә һаглы, башгаларыны кичик вә һагсыз сајыр. Онлар өзләри илә өјүнүрләр, өзләрини һамыдан үстүн сајырлар. Ријакарлыг инсаны башга пис әмәлләрә дә сөвг едир. Ријакар шәхс башгаларыны рүсвај етмәкдән, мөмини алчатмагдан, һәтта тәһгирдән чәкинмир. Бүтүн бунлар башгаларынын кичиклији мүгабилиндә өзүнү бөјүк ҝөстәрмәкдир.
Имам Хомејни (р) дәјәрли "40 һәдис" китабында рија һаггында белә бујурур: "Мәгам вә ад истәји инсаны ријаја апарыр. Рәвајәтә ҝөрә бу ики мејл чобансыз сүрүјә сохулан ики ҹанавар кимидир. Ријанын имана зәрәри бу ҹанаварларын зәрәриндән бөјүкдүр. Сиз елм әһли үммәтин ислаһында вәзифәлисиниз. Бундан өтрү әввәлҹә өзүнүзү ислаһ етмәлисиниз, нәфсинизи паклашдырмалысыныз. Әмәлсиз алимин агибәти мәлумдур."
Исламда бөјүк ибадәтләрдән бири ҹәмијјәт намазыдыр. Бу намаза имамәтин фәзиләти бөјүкдүр. Буна ҝөрә дә шејтан ҹәмијјәт намазыны дағытмаға чалышыр, имам-ҹамаатла дүшмәнчилик едир. Шејтан сәј ҝөстәрир ки, имам-ҹамаатын фәзиләтини әлиндән алсын, ихласыны пуч етсин. Мәгсәди имам-ҹамаатын Сиҹҹинә (ҹәһәннәмдә бир јер) гәдәр апармагдыр. Имамы ширкә батырмаг шејтанын әсас истәкләриндәндир. Имамын гәлбинә ҝириб мүхтәлиф јолларла ондан рија јаратмаг истәјир. Дејир ки сән бөјүксән, бу халгы ирәли апарырсын. Белә тәлгинләрлә имамы өз ҝөзүндә бөјүдүр вә әмәлләрдә ихласдан узаглашдырыр. Игтида едәнләри дә раһат бурахмыр. Бәзән имамы ҝөздән салыр, бәзән ифрат бөјүдүр. Белә ки игтида едәнләр имам-ҹамаата елә бир диггәт ҝөстәрир ки, өмүр боју Аллаһа белә диггәт ҝөстәрмәјибләр. Бәзән имам ҹәмијјәт арасында дүнјәви мејарларла кимләрәсә еһтирамла јанашыр.
Нәгл едирләр ки, бир ҝүн мәрһум Сејид Бәһрүлүлуму шад ҝөрдүләр. Сәбәбини сорушанда бујурду: "25 ил тәлашдан сонра, инди өзүмә бахыб ҝөрдүм ки, әмәлләримдән ријаны узаглашдыра билмишәм."
Бөјүк алим Мирза Ҹавад аға Мәлики Тәбризи јазыр: "Бөјүк алимләрдән бири нәгл едир ки, 30 ил ҹәмијјәт намазынын биринҹи ҹәрҝәсиндә дајандыгдан сонра бир ҝүн һәмин ҹәрҝәдә јер тапмадым. Икинҹи ҹәрҝәдә дајандым. Мәни ҝөрәнләр бир гәдәр нараһат олдулар. Баша дүшдүм ки, узун илләр биринҹи ҹәрҝәдә дајанмағым рија олуб... Бу шәхс һәмин 30 илин намазынын гәзасыны јеринә јетирир." Мәрһум Мәлиик дејир: "Гардашым, бах бу мүҹаһид алимә, онун мәгамына диггәт јетир. Бу мүҹаһид алим 30 ил өн ҹәрҝәдә дајанса да имам-ҹамаатын јеринә кечмәјиб. Белә бир еһтијатла намазындан шүбһәләнир вә онун гәзасыны јеринә јетирир. Ајдын олур ки әмәлдә ихлас һансы һәддә әһәмијјәтлидир."
Беһбәһанда данышырлар ки, бөјүк алим Вәһид Беһбәһанинин бу шәһәрдән мүһаҹирәтинин белә бир сәбәби вар: Шәһәр мәсулларындан бири ағаја дејир ки, ҝөрүн мәним ҝөстәришимлә сизин намазынызда неҹә бөјүк ҹәмијјәт топланыб. Онун бу сөзләри ағаны о гәдәр пәришан едир ки, намазыны гылмамыш евә гајыдыр вә дәрһал бу шәһәри бир дәфәлик тәрк едир. Онун нараһат едән гәлбинә ријанын јол тапмасы еһтималыдыр.
Гејд етдик ки, һәзрәт Пејғәмбәр (с) гијамәт ҝүнү ријакарын бу адларла чағырылаҹағыны бујурур: Еј кафир, еј писәмәл, еј һијләҝәр, еј зијанкар! Башга бир мәгамда һәзрәт (с) бујурур: "Аллаһ бујурур ки, ән еһтијаҹсыз шәрик мәнәм. Ким өз ишиндә Мәндән башгасыны шәрик сечәрсә һәмин иши һәмин шәхсә ҝөрә јеринә јетирир." Һәзрәт бујурур: "Аллаһ бир әмәлдә зәррәҹә рија оларса ону гәбул етмәз."
Нур-аз/Тебјан
