Шрифт өлчүсү:

15 Мај 2016

Аләм сәбәбләр аләмидир: Аллаһ, Рәббүл-әрбаб вә сәбәбләр сәбәбидир. Һәгигәтдә онларын ихласы вә тәвәккүлү Сүбһан Аллаһын лүтфүнә јетмиш, онлары һәзрәт Һаггын инајәтинә говушдурмушдур.

Бу мараглы вә ибрәтамиз һекајәни Ајәтуллаһ Мирзә Һади Хорасани өз әсринин танынмыш алимләриндән олан молла Нәзәрәли Талиганинин һәјаты һаггында јаздығы әсәриндә нәгл едир.
Бу ҹүр мүстәсна вә надир һадисәләр әсасән үч мүһүм амилин бәһрәсидир:
1. Чарәсизлијин, сыхынтынын сон һәддинә чатмаг вә һәгиги мәнада бу һалы кечирмәк;
2. Ихлас;
3. Тәвәккүл;
Əҝәр еһтијаҹы олан инсан пәришан һалда, ријасыз вә сон дәрәҹә ихласла өз мадди вә мәнәви проблемләринин һәлли үчүн һәр дәрдә чарә гылан Аллаһа тәвәккүл етсә, үмидини һәр кәсдән үзүб анҹаг Аллаһ дәрҝаһына үз тутса, јәгин ки, онун шәри һаҹәтләри јеринә јетәр.
Шәксиз, бу шәртләрлә Аллаһ дәрҝаһына үз тутанын ишиндәки дүјүнү Аллаһ Өзү ачаҹаг. Артыг “телефон”, “мәктуб” кими гәрибә һаллара да еһтијаҹ олмајаҹаг.
Һәрдән һәдсиз сыхынтыда олан инсан һәр васитә илә бу јүкүн алтындан чыхмаға чалышыр. Суда батан инсан ҹаныны гуртармаг үчүн әли чатан һәр бир шејдән јапышыб сағ галмаға неҹә ҹан атырса, сыхынтыда олан бу ики–мүхлис, мүтәвәккил-алим дә бөһранлы шәраитдә начар галыб “телефон” вә “мәктуб” кими ағлаҝәлмәз васитәләрә әл атмышлар.
Аләм сәбәбләр аләмидир: Аллаһ, Рәббүл-әрбаб вә сәбәбләр сәбәбидир. Һәгигәтдә онларын ихласы вә тәвәккүлү Сүбһан Аллаһын лүтфүнә јетмиш, онлары һәзрәт Һаггын инајәтинә говушдурмушдур.
Бу арада телефонун, мәктубун тәсирә сәбәб олаҹаг һеч бир ролу јохдур. Әҝәр онлар бу ики әлагә васитәсиндән истифадә етмәсәјдиләр, Худавәнди Кәрим јенә дә Өз кәрәм әлини онлара узадаҹаг, инајәтини онлардан әсирҝәмәјәҹәкдир. Чүнки, һәмин чәтин шәраитдә Аллаһын лүтфүндән бәһрәләнмәк ләјагәтини газанмышдылар. Ләјагәтли инсанын көмәк едилмәјә һаггы вар.
Нәзәрәли Талигани тәләбәлик илләриндә әксәр руһани тәләбәләри кими гәнаәтлә, шәрафәтлә јашаса да, һәјатына ајаг ачмыш јохсуллуғун мәишәтини бәрбад етдијини ҝөрүрдү. Бунун үчүн дә олдугҹа сыхынты ичиндә иди, өз агибәтини дүшүнәндә сарсылырды. Чүнки, демишләр: “Газанҹы, доланышығы олмајанын ахирәти дә олмаз.” Вә ја “фәгирлијин ахыры күфрдүр.” Нәзәрәли Талигани өзүндән сорушурду:
“Бу вәзијјәтлә мән неҹә аилә гурум?!”
Ахыры бир ҝүн, һәјатына вурулмуш кор дүјүнү ачмаг үчүн јоллар ахтармаға башлајыр. Фикирләшир: “Нә едим, һара ҝедим, дәрдими кимә сөјләјим? Мәни мәгсәдимә чатдыраҹаг гыса јол һансыдыр?”
Ағлындан бир-ики фикир кечир:
1. Зәманәнин мәрҹеи-тәглидинә–Молла Әли Кәнијә мәктуб јазым, ондан көмәк истәјим.
2. Падшаһа–Насирәддин шаһа мәктуб јазым, вәзијјәтими она билдирим.
3. Әмирәлмөминин Әлијә (ә) тәвәссүл едим, һаҹәтими ондан истәјим.
Çох фикир-хәјалдан сонра нәһајәт сәһәрә јахын бу гәрара ҝәлир ки: биринҹиси, ҹамаата – она-буна ағыз ачмаг, неҹә дејәрләр, инсанын өз абыр-һејсијјәти илә ојнамасы бәјәнилән иш дејил.
Саиб Тәбризи демишкән:

Тамаһ әлини башгасына ачма сән
Öз абрынла көрпү салыб кечмә сән!

Икинҹиси һәзрәт Әли (ә) кими сон дәрәҹә тәгвалы, дүнјаја үч дәфә “талаг” вермиш бир кәсдән дүнја малы истәмәк ағлабатан дејил. Бејтул-мала һәддән артыг диггәт јетирән һәзрәт Әли (ә), әдаләти мејар тутуб өз доғма гардашы Әгилә һеч бир дирһәм дә вермәди, инди мән бу гәдәр дүнја малыны ондан неҹә истәјим?
Ахыр чыхыш јолуну Аллаһын өзүнә мәктуб јазмагда ҝөрүр, чох фикирләшмәјиб, гәләми ҝөтүрүб Аллаһа мәктуб јазыр. Халисанә, там сәмимијјәтлә дәрдини Аллаһла бөлүшүр вә истәкләрини ашағыдакы шәкилдә изһар едир:
“Бисмиллаһир-рәһманир-рәһим
Мүгәддәс дәрҝаһына алгышлар дејиб Пејғәмбәрә (с), онун пак аиләсинә чохлу саламлар ҝөндәрәндән сонра, еһтирамла әрз едиб билдирирәм ки, мән үстүмдә олан борҹларын, һәдсиз јохсуллуғун уҹбатындан чыхылмаз вәзијјәтә дүшмүшәм.
Истәкләрими ашағыдакы тәртиблә гејд едирәм:
1. Бүтүн шәраити, әшјалары да олмагла шәхси бир мәнзил.
2. Аилә гурмаға ағыллы, камаллы, ҹаван вә ҝөзәл бир ханым.
3. Бир нөкәр, бир хидмәтчи, етибар едиләҹәк вә баҹарыглы бир ашпаз.
4. Фајтончусу да олмагла бир әдәд јахшы фајтон.
5. Ајлыг газанҹым үчүн бир кәнд.
6. Јајда динҹәлмәк үчүн пајтахтын шималында бир бағ.
7. Борҹларыма јетәҹәк, һәм дә дүнја вә ахирәт абрымы горујаҹаг һәддә нәгд пул.
Үнван: Хан Мәрви мәдрәсәси, биринҹи салон, икинҹи мәртәбә, икинҹи һүҹрә, Нәзәрәли Талигани.
Нәзәрәли сүбһүн шәфәгләри ҝөрүнмәмиш һүҹрәсиндән чыхыб мәктубу апарыб мәдрәсәнин јахынлығындакы “Шаһ мәсҹиди”нин дарвазасынын дәстәјинә кечириб ҝери гајыдыр.
Намазыны гылыб, башыны атыб јатыр. Тәсадүфән, һәмин ҝүнүн сәһәри Нассирәддин шаһ сарајын әјан-әшрәфи илә бир јердә Теһрандан сәлтәнәт овлағына сары истираһәтә ҝедирмиш. Шаһ вә ону мүшајиәт едән һејәт Теһранын шәрг истигамәтинә дөнәндә, бирдән ҝүҹлү туфан галхыр. Тоз-торпағы ҝөјә совуран күләк фајтонларын һәрәкәтинә мане олур. Шаһ вәзијјәти белә ҝөрүб әмр едир ки, һава сакитләшәнә гәдәр бир мүддәт һәмин јердә дајаныб һәрәкәт етмәсинләр. Фајтончулар атларын башыны далда бир јерә дөндәриб фајтонлары күләк тутмајан бир јердә сахлајырлар. Бу әснада күләк Нәзәрәлинин мәктубуну дарвазанын дәстәјиндән гопарыб һавада ојнада-ојнада, јердә гова-гова дүз ҝәтириб Насирәддин шаһын синәсинә јапышдырыр. Шаһ гәфләтән синәсинә чырпылан мәктубдан диксинир. Тоз долмуш ҝөзләрини овушдура-овушдура мәктубу галдырыб үзүнә бахыр. Зәрфин үстүндәки үнван шаһын диггәтини өзүнә ҹәлб едир.
Şаһ зәрфи ачыб мәктубу охумаға башлајыр вә мәтләбдән һали оландан сонра бу һадисәни јахшы фала јозуб тез ҝери–Теһрана гајытмаг әмрини верир.
Сараја чатар-чатмаз дөвләт адамларыны тәҹили кечириләҹәк мүшавирә топлантысына чағырыр. Сонра јахын адамларындан бирини намәдә ҝөстәри-лән үнвана јоллајыр.
İки саатдан сонра шаһын иштиракы илә дөвләт адамларындан ибарәт иҹлас тәшкил едилир. Шаһ өз сөзүнә белә башлајыр: Аллаһа шүкүрләр олсун ки, овлаға чатмамыш өз овуму кәмәндә салдым вә һәмишәкиндән даһа ҝөзәл бир шәкилдә мәгсәдә чатдым!
Јолдакы маҹәраны сарај әһлинә нәгл едәндән сонра дејир: Билмирәм һансы диллә Аллаһа шүкүр едим ки, Өз зәиф бәндәси Насири белә бир вәзифәни јеринә јетирмәјә лајиг билиб вә Өз бәндәләриндән биринин еһтијаҹларыны өдәмәји мәнә һәвалә едиб.
Бу вахт шаһын ҝөндәрдији адам Молла Нәзәрәли илә сараја дахил олур. Шаһ үзүнү она тутуб сорушур: Адын нәдир?
–Нәзәрәли.
–Һаралысан?
–Талиганлы.
–Бу јахынларда бир кәсә мәктуб јазмысанмы?
Нәзәрәли бир анлыға дурухуб ҹаваб верир: Бәли! Бу ҝүн сәһәр Аллаһа бир мәктуб јазмышам.
–Мәктубу јазыб нә етдин?
–Апарыб “Шаһ мәсҹиди”нин дарвазасына санҹдым.
–Аллаһдан нә истәмишдин?
–Истәкләрим једди бәнддән ибарәт иди.
Şаһ мәктубу Молла Нәзәрәлијә ҝөстәриб сорушур: Бах, ҝөр сәнин мәктубундур, сәнин хәттиндир?
–Бәли, бу ҝүн, сәһәр мәним јаздығым мәктубдур.
Нәсирәддин шаһ ҝөзләдији адамын Нәзәрәли олдуғуна хатирҹәм оландан сонра үзүнү мәҹлисдәки сарај адамларына тутуб дејир: Шүкүр Аллаһа ки, ахтардығым адамы тапмышам. Бу, Аллаһын мәнә нәсиб етдији бөјүк бир немәтдир. Амма истәмирәм ки, сиз бу немәтдән ибнәсиб галасыныз. Сизи дә бу немәтә шәрик етмәк истәјирәм. Мән сыра илә бир-бир Нәзәрәлинин истәкләрини мәктубдан охујаҹағам, сизләрдән кимсә онун истәкләриндән бирини өз бојнуна ҝөтүрмәк истәсә, мәнә десин.
Биринҹи истәк: Бүтүн шәраити илә бирҝә, әшјалары да ичиндә олмагла шәхси бир мәнзил.
Şаһ дејир: Онун биринҹи истәјини мән өзүм верирәм.
Һәмин анда әмр едир сәлтәнәтә мәнсуб евләрдән бири ичиндәки әшјалары илә бир јердә онун адына кечирилсин.
İкинҹи истәк: Ағыллы, камаллы, ҹаван вә ҝөзәл бир ханым.
Вәзирләрдән бири иҹазә алыб ајаға галхды вә деди: Нәзәрәли дејән сифәтдә мәним бир гызым вар. Өз мејлимлә гызымы она вермәјә һазырам.
Üчүнҹү истәк: Бир нөкәр, бир хидмәтчи, етибарлы вә баҹарыглы бир ашпаз.
Башга бир вәзир тез ајаға галхыб дејир: Бунлар мәним өһдәмә.
Дөрдүнҹү истәк: Фајтончусу илә бирҝә јахшы бир фајтон.
Сарај адамларындан бири бу истәји өз бојнуна ҝөтүрүр.
Бешинҹи истәк: Ајлыг маашы чыхараҹаг бир кәнд.
Баш вәзир јахын наһијәдәки кәндләрдән бирини Нәзәрәлинин ихтијарына кечирир.
Алтынҹы истәк: Пајтахтын шималында сәфалы бир бағ.
Мәҹлисдәки сарај адамларындан бири бу истәји өз бојнуна ҝөтүрүр вә өзүнә мәхсус бағ евләриндән бирини Нәзәрәлијә һәдијјә едир.
Нәзәрәлинин Аллаһдан једдинҹи истәји кифајәт гәдәр пул иди.
Биринҹи истәји шәхсән өз өһдәсинә ҝөтүрмүш Насирәддин шаһ Нәзәрәлинин ахырынҹы истәјини дә өзү һәјата кечирир.
Һәмин ҝүнүн сәһәриси Молла Нәзәрәли Насирәддин шаһын она бағышладығы евә көчүр вә бир мәҹлис тәшкил етмәклә ҹаван ханымыны–вәзирин гызыны евинә ҝәтирир.
Нәзәрәли өмрүнүн ахырына гәдәр Аллаһын она кәрәм гылдығы бу немәтләрин мүгабилиндә шүкүр сәҹдәси едәрди вә Аллаһын шүкрүндән гафил олмазды.
Əлә дүшмүш фүрсәтләрдән лазымынҹа истифадә едилмәлидир. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Кечмиш артыг кечмишдир, ҝәләҹәк дә һәлә ҝәлмәмишдир, елә исә галх, ики јохлуг арасында (кечмиш вә ҝәләҹәк арасында) олан вахты (индики заманы) гәнимәт бил.
Инсанын әли нә кечмишә, нә дә ҝәләҹәјә чатыр. Бунун үчүн дә инсан һал-һазырда ихтијарында олан вахтдан сәмәрәли истифадә етмәлидир. Чох адамлар өз һәјатларыны ҝәләҹәјә вә ја кечмишә ҝөрә, һәзрәт Әлинин (ә) сөзләри илә десәк ики јохлуға ҝөрә мәһв едирләр. Һалбуки, инсан һазыркы заманда дүзҝүн јолу сечмәклә һәм кечмишдәки сәһвләрини дүзәлдәр, һәм дә ҝәләҹәјини абад едә биләр.
İлк бахышда инсанларын заһиринә бахыб тез гијмәт вермәмәли, онлар һаггында гәти һөкм чыхармамалыјыг. Имкан вермәлијик гаршы тәрәф өз батинини ашкар етсин.
Адәтән инсанлар евлилик һәјатынын илк илләриндә чәтинликләрлә үзләшмәли олурлар. Буну тәбии сајыб чәтинликләрлә гаршылашмагдан горхмаг лазым дејил. Әксәр инсанларын ҹаванлыгда сәбри, дөзүмү аз олур. Орта јашлардан башлајараг, артыг кифајәт гәдәр һәјат тәҹрүбәси газанан инсан чәтинликләрдә бишәрәк һәјатда даһа дәгиг аддымлар атыр вә аз сәһв едир.
Сыхынтылы анларда үмидсизлијә гапылмамалыјыг, һәјаты өз ҝөзүмүздә вә башгаларынын ҝөзүндә зүлмәтә дөндәрмәмәлијик.
Аллаһа үз тутмаг инсана гүввәт верир вә она чәтин јоллары кечмәкдә јардымчы олур.
Çәтин анларда инсан бәзән ҝөзләмәдији һадисәләрлә үзләшир вә чох вахт бу һадисәләрә диггәт јетирмир. Һалбуки, һәмин кичик вә ани һадисәләр она бөјүк һадисәләрдән хәбәр верирләр. Инсанын гејри-ади һесаб етдији бир һадисә һансыса мүһүм бир хәбәрин мүждәчиси ола биләр. Һафиз Ширазинин дили илә десәк:

Гејри-ади ишләрдән кам тәләб ејлә ки, мән
О зүлфү пәришандан мәрифәт кәсб етдим.

Инсан тәбии олараг өз гәрарына әсасланыр. Һалбуки, адәтән бизим дүз билдијимиз гәрар хәта илә јанашы олур. Чүнки, дүшдүјүмүз һадисәдә Аллаһын һикмәтини ҝөрмүрүк, анҹаг һадисәләрин заһиринә бахыб гәрар чыхардырыг. Бунун үчүн дә чыхардығымыз гәрарлар чох вахт сәтһи олур.
Аллаһ-тәаланын бујурдуғу бу ајәјә диггәт един:
“...Бәзән хошламадығыныз бир шеј сизин үчүн хејирли, бәзән дә хошладығыныз бир шеј сизин үчүн зәрәрли ола биләр. [Ону] Аллаһ билир, сиз билмәзсиниз.” (“Бәгәрә”, 216.)
İнсан өз асудә һәјаты, вары, дөвләти илә башгасынын јанында гүррәләниб она јухарыдан ашағы бахмамалыдыр. Бу һәрәкәтин өзү нашүкүрлүкдүр вә немәтин әлдән чыхмасына сәбәб олур.
Бахмајараг ки, бәзи шаирләр јахшыны, писи зәманәдән билмишләр вә демишләр: