23 Октјабр 2013
Гејбәт һаггында нә билирик?

Әхлаг елминдә гејбәт дејәндә бир кәсин архасынҹа ону нараһат едәҹәк сөзләр нәзәрдә тутулур. Фәрги јохдур ки, гејбәти едилән шәхсин физики вә ја мәнәви гүсурлары дилә ҝәтирилсин. Һәтта онун либасы һаггында хошуна ҝәлмәјәҹәк бир сөз демәк гејбәтдир.
Имам Садиг (ә) бујурур: "Гејбәт дин гардашы һаггында дејилән һелә бир сөздүр ки, Аллаһ ону пәрдәләјиб. Амма бир шәхсин һамыја мәлум олан тәләскәнлик кими хүсусијјәтини дилә ҝәтирмәк гејбәт дејил. Бөһта будур ки, инсанда олмајан бир хасијјәти она аид едәсән."
Гејбәт нә заман һарам олур? Бунун шәртләри вар:
1.Архасынҹа данышылан шәхс мүсәлман олсун;
2.Далдада дејилән сөз јахшы јох, пис сифәт олсун;
3.Бу ејби ҹәмијјәт пис сајсын;
4.Гејбәти олунан шәхсин јада салынан ејбиндән халг хәбәрсиз олсун;
5.Гејбәт едәнин мәгсәди һәм шәхси ашағыламаг олсун;
6.Гејбәт ешидән олсун.
Гејбәтин мүхтәлиф нөвләри вар. Гејбәт бир нечә гисмә бөлүнүр.
Гејбәтин бир нөвү будур ки, инсан мөмин гардашынын ејбини башгасына десин. Бу гејбәт данышыгда гејбәтдир.
Јазы илә дә гејбәт олур. Бир мүсәлманын ејбини јазыб јајырлар. Мәсәлән гәзет вә журналда, сајтда шәхс ашағыланыр.
Әмәлдә дә гејбәт вар. Инсан өз һәрәкәти илә киминсә тәрзини чыхарыр. Мәсәлән, ахсаг адамы лаға гојмаг үчүн гәсдән ахсајыр.
Кинајә илә дә гејбәт олур. Мәсәлән бир адамын алвердә баһа сатмасына ишарә илә "чох инсанфлы адамдыр" дејирләр. Бу сөзү елә дејирләр ки, ешидән онун кинајә олдуғуну анлајыр.
Бәзән бир инсан мүгајисә јолу илә гејбәт едир. Дејир ки, шүкүр Аллаһа, филан кәсдә олан филан хасијјәт мәндә јохдур.
Гејбәтин бир нөвү дә ишарә иләдир. Рәвајәтә ҝөрә Аишә бәсдә бојлу бир ханыма ишарә илә онун бојуну ҝөстәрди. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурду ки, сән онун гејбәтини етдин.
Гејбәти динләмәк дә ҝүнаһдыр. Бүтүн фәгиһләр гејбәти динләмәји һарам, гејбәтдән дә пис сајыр. Гејбәти динләјән ону динләјәндә шад олмаса да етираз етмир, һәтта гәлбиндә наразы галмыр. Бәзән дә гејбәтдән хошһал олур, амма заһирдә өзүнү тәгвалы ҝөстәриб бәзән етираз да едир. Бәзиләри "ола билмәз" демәклә гејбәт едәни даһа да гызышдырыр.
Һәзрәт Әли (ә) бујурур: "Гејбәтә гулаг асан шәхс гејбәтин ики тәрәфиндән биридир." Демәк, гејбәт динләјән инсан ихласла рәдд етмәсә бу ҝүнаһа шәрикдир.
Гејбәти ешидән шәхс ону рәдд етмәлидир. Имкан олан јердә бу иши ҝөрмәк ваҹибдир. Заһирән гејбәтин рәдди она гадаға гојмагдан фәрглидир. Мәгсәд гејбәти олунан шәхси һимајә етмәкдир.
Гејбәтин рәдд олунмасы онун нөвүнә ујғун олмалыдыр. Әҝәр бир шәхсин нәфсә аид ејбини дејирләрсә, етираз един ки, бир инсанын дахилиндән неҹә хәбәр тутурсан?
Әҝәр инсанын бәдәни һаггында гејбәт олунурса ҹаваб верилмәлидир ки, Аллаһын ејб сајмадығы шеј ејб дејил. Бәзән инсанын дининдә, иманында ејб тутурлар. Бу һалда ҹаваб верилмәлидир ки, Мәсумлардан башга бүтүн мөминләрин ејби ола биләр вә төвбә олунмалыдыр.
Гејбәти рәдд етмәјин мүсбәт тәсирләри вар. Рәвајәтләрдә бу тәсирләр барәдә данышылыр. Дүнја вә ахирәт хошбәтхлији, беһишт мүждәси гејбәти рәдд етмәин бәрәкәтләриндәндир. Гејбәт ешидәндә ону рәдд едән инсан өз дүнја вә ахирәт хошбәхтлијинә тәзмин алыр.
Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: "Бир мәҹлисдә дин гардашынын гејбәтини ешидиб ону мүдафиә едән, гејбәтин гаршысыны алан шәхсдән дүнја вә ахирәтдә мин нөв шәр узаглашдырылар. Гејбәтин гаршысыны алмаса, хошһал олса, гејбәт едәнин ҝүнаһы гәдәр ҝүнаһ газанар."
Әҝәр гејбәт едән шәхс пешман олубса бунун кәффарәси вар. Гејбәтин төвбәсиндә ики һагг нәзәрдә тутулмалыдыр. Бири Аллаһын һаггы, диҝәри гејбәти олунан инсанын һаггы. Әҝәр инсан пешман олуб төвбә едирсә Аллаһ гаршысында вәзифәсини јеринә јетирир. Амма гејбәти етдији шәхс хәбәрсиз галыбса, ондан һалаллыг алынмалыдыр. Хәбәр тутанда гәзәбләнсә вә ја дүнјасыны дәјишибсә, гејбәт едән шәхс өз ибадәтләринин савабына ону шәрик етмәли, ҝүнаһыны јумаг үчүн һәмин шәхс тәрәфиндән еһсан етмәлидир.
Имам Садиг (ә) бујурур: Пејғәмбәрдән гејбәтин кәффарәси һагда сорушдулар. Һәзрәт (с) бујурду: "Нә вахт јадына дүшдүсә Аллаһдан гејбәтини етдијин шәхс үчүн рәһмәт истә."
Һансыса мәгамларда гејбәт етмәк олармы? Бәли белә мәгамлар вар:
1.Халгдан чәкинмәдән ҹәмијјәтдә ачыг ҝүнаһ едән шәхсин гејбәти иҹазәлидир;
2.Зүлмә дүчар олмуш шәхс залымын гејбәтини едә биләр;
3.Пис әмәли арадан галдырмаг үчүн гејбәт етмәк олар;
4.Бир инсан һаггында издиваҹ, шәриклик мәгсәди илә сорушуланда пис нәтиҹәнин гаршысыны алмаг үчүн данышмаг олар.
5.Мәһкәмәнин һөкмүнә тәсир имкан олан шәхсин ејбини демәк олар;
6.Аллаһын разылығына хатир һарам ишә шаһидлик етмәк;
7.Халг арасында "топал", "кор" кими ләгәбләрлә танынан адамын һаггында данышаркән бу сөзләри ишләтмәк олар;
8.Гејбәт васитәсилә өзүнү шәрдән горумаг зәрурәти јарананда;
9.Јалан нәсил иддиасыны, хүсусилә јаландан сејидлик иддиасыны инкар етмәк;
10.Әсассыз иддианын инкары үчүн;
11.Әҝәр мәгсәд нәһј әз мүнкәр, јәни пис ишин гаршысыны алмагдырса, гејбәт олар;
12.Ад чәкмәдән, үнван билдирмәдән данышмаг олар.
Һәзрәт Имам (р) бујурур ки, гејбәт ваҹиб олан јердә шејтана ујмадан гејбәт етмәк олар, амма бу иши ҝөрмәмәк даһа јахшыдыр; һәр ҹаиз иши ҝөрмәк ваҹиб дејил, хүсусилә нәфс вә шејтанын һијләләри мејдандадырса.
Гејбәтин аҹы нәтиҹәләри вар. Онун дүнја ағрылары арасында һөрмәтсизлик, дүшмәнчилик, инамсызлыг, пислијин јајылмасы, бирлијин позулмасы кими һаллары гејд етмәк олар.
Хејир әмәлләрин гәбул олмамасы, савабын башгасына верилмәси, ҹәзанын тезләшмәси, гәбир әзабы, гијамәтдә чиркинликләрин тәҹәссүмү, хејир әмәлләрин пуча чыхмасы, беһиштдән мәһрумлуг гејбәтин ахирәтә аид нәтиҹәләридир.
Гејбәтин мәнәви бахымдан да нәтиҹәләри вар: иманын әлдән чыхмасы, илаһи вилајәтдән кәнарлыг, мөминләр сырасындан узаглашмаг.
Гејбәт исламда она ҝөрә бөјүк ҝүнаһ сајылыб ки, онун мәнфи фәрди вә иҹтимаи тәсирләри чохдур.
Гејбәтдән неҹә гачмаг олар? Бундан өтрү инсаны гејбәтә вадар едән сәбәбләри өјрәнмәлијик:
1.Гәзәбләнән инсан гәзәбини сојутмаг үчүн гејбәт едир;
2.Башгаларынын дедијини тәсдигләмәк адәти;
3.Инсан онун һаггында дејилән сөзү јаланламаг үчүн гејбәт едир;
4.Иттиһамдан гачмаг үчүн;
5.Гејбәтин әсас сәбәбләриндән бири тәкәббүрдүр. Бәзән инсан өзүнү галдырмаг үчүн башгаларыны гејбәтлә алчалдыр;
6.Әтрафдакы инсанларын һөрмәтинә пахыллыгдан гејбәт;
7.Зарафата гејбәт;
8.Мәсхәрә мәгсәди илә гејбәт;
9.Инсан бәзән биринә ҹан јандырдығындан онун һаггында гејбәт едир;
10.Бәзән инсан бир башгасынын пис әмәлиндән гәзәбләндији үчүн гејбәт едир.
Бәс гејбәтин мүалиҹәси неҹә апарылыр? Гејбәт психоложи хәстәлијә чеврилир. Башланғыҹада гејбәт ону нараһат едирсә, сонрадан гејбәтсиз јашаја билмир, ондан ләззәт алыр. Бу чох тәһлүкәли мәрһәләдир. Белә бир хәстәнин ҹидди мүалиҹәјә еһтијаҹы вар. Хүласә шәкилдә мүалиҹә будур ки, инсан гејбәт һаггында ајә вә һәдисләри охусун, гејбәтин ҹәзасы һаггында дүшүнсүн. Әввәлҹә гејбәтин сәбәби тапылыр, сонра бу сәбәблә мүбаризә апарылыр.
Унутмајаг ки, гејбәт едән шәхс Аллаһын гәзәбинә ҝәлир. Инсан Аллаһын бәндәләрини севиндирмәклә ону разы сала биләр. Гәзәб о заман мәгбулдур ки, Аллаһ јолунда олсун. Аллаһын разылығыны дүшүнән инсан онун бәндәләрини ҝөздән салмаз.
Унутмајаг ки, Аллаһла дүшмәнчилик инсанла дүшмәнчиликдән чох ағырдыр. Инсан гејбәт етмәклә Аллаһын гәзәбини газаныр вә инсанларын мүнасибәти бу гәзәбә тәсирсиздир.
Әввәли үфунәтли нүтфә олан инсан сонда да үфунәтли ҹәсәдә чеврилир. Ахы сән нә илә өјүнүрсән?! Әҝәр сән мөминсәсә, мөмин инсан агибәтинә ҝөрә нараһатдыр. О јаландан, бөһтандан, гејбәтдән, ҝүнаһлардан гачыр ки, Аллаһын гәзәбиндән узаг олсун.
Әҝәр бир инсаны рүсвај етмәк истәјирсәнсә бил ки, Аллаһ вә пејғәмбәрләр гаршысында өзүнү рүсвај едирсән. Әҝәр өз рүсвајчылығын һаггында дүшүнсән һеч вахт башгаларыны һөрмәтдән салмаг ағлына ҝәлмәз. Унутма ки, шејтан сәнә һәсәд апарыр вә гејбәт васитәсилә саваблары әлиндән алыр.
Мәнбәләр
Үсули-Кафи
Мүҹтәба Теһрани, Әхлаги-илаһи
Әтјабул-бәјан
Биһарул-әнвар
Нәраги, Елми-әхлаг
Хансари, Шәрһи-бәр ғурәрул-һикәм
Дәстғејб, Гонаһани-кәбирә
Әхлаги-илаһи
Мәһдәви Кәни, Әхлаги-әмәли
Шејх Һүрр Амили, Адаби-муаширәт
Дејләми, Иршадул-гулуб
Мусәви Хомејни, Шәрһи 40 һәдис
Nur-az.com/Һаwзаһ