03 Феврал 2017
Әл-Мурагибәт китабындан бир јарпаг-Гуранда тәдәббүр
Онлар дүнјаны ана өз өвладыны севдији кими севирдиләр...

Мүтәал Аллаһ бујурур: “Онлар Гуран барәсиндә дүшүнмәзләрми? Јохса үрәкләри гыфылланмышдыр?”
Гуранда тәдәббүр вә тәфәккүр етмәк истәјән шәхс өз дүшүнҹәси мигдарында кәламын мәнасыны, ону дејәнин бөјүклүк вә әзәмәтини дәрк етсин, гираәт заманы охудуғу кәламларда һүзури-гәлб илә дүшүнсүн, кәламын мәгсәдини анласын, онун дәркинә вә баша дүшмәсинә мане олан манеәләри арадан галдырсын. Бунунла да дәрк вә тәфәккүрү дәринләшиб, ҝөзәл аләмләрә вә јүксәк мәгамлара јетишсин. Гејд олунан бәзи ишләрә риајәт етмәк доғрудан да ваҹибдир, бәзиләринә риајәт етмәк ваҹиб дејил, анҹаг риајәт едилмәси чох фәзиләтли вә фајдалыдыр.
Гуранын мәнасынын баша дүшүлмәси
Аллаһын кәламынын мәнасыны баша дүшмәк дедикдә мәгсәд будур ки, Гуран охујан шәхс үмуми олараг билсин ки, Гуранын заты вә һәгигәти вардыр. Бу һәгигәт Аллаһын нурларындан биридир вә аләмләрдә онун мүхтәлиф тәзаһүрләри вардыр. Һәр тәзаһүрүн дә (өзүнәмәхсус) тәсирләри вардыр. Ахирәт аләмләриндә пејғәмбәрләрин, мәләкләрин, Аллаһын салеһ бәндәләринин сурәти кими бир сурәти вардыр. (Гуран) Бу сурәтдә данышар, Аллаһын јанында шәфаәт едәр вә онун шәфаәти гәбул олар. О, шәфаәти гәбул олунмуш шәфаәтчи, тәсдиг едилмиш доғручудур. Һәгигәтдә Аллаһын тәҹәллисинин бир ҹилвәсидир.
Гуран барәдә дедијимиз мәтләбләр һамысы Гуранын өһдәдарлары вә ондан ајрылмајан Әһли-бејтин (ә) рәвајәтләри әсасындадыр. Гуранда һәр бир шеј бәјан едилмишдир. Баш вермиш вә баш верәҹәк һәр нә варса ондадыр. Гуран бир нурдур ки, Аллаһ онун васитәсилә Өз разылығына табе олаҹаг инсанлары салам вә сағламлыг јолларына истигамәтләндирәр, Өз изни илә онлары зүлмәтдән чыхарыб, дүзҝүн јола һидајәт едәр.
Һәтта, Гуранын һәгигәти бәзи аләмләрдә Пејғәмбәрин (с) вә онун мәсум ҹанишинләринин һәгигәти илә ејнидир. Һәзрәт Әмир әл-мөмин Әлинин (ә) кәламы да бу мәтләби бәјан едир: “Мән данышан Гуранам”.
Гысасы, Гуранын һәгигәти вардыр вә онун һәгигәти еләдир ки, бу елмләр онун затыны таныја билмәз. Неҹә ки, онун һәгигәт вә заты һаггында Мүтәал Аллаһ бујуруб: “Она јалныз пак оланлар тохуна биләр!” Јәни онун һәгигәтини јалныз ҝүнаһлардан пак оланлар дәрк едә биләр.
Гуранын һәгигәтини дәрк етмәк үчүн онун әзәмәтини танымаг лазымдыр, әзәмәтини танымаг үчүн исә ону данышанын (Аллаһын) әзәмәтини дәрк етмәк лазымдыр. Она ҝөрә дә һәр кәс Гурана гаршы бу мигдарда мәрифәт әлдә етсә, ону тилавәт етдикдә һүзури-гәлбә диггәт едәҹәк, онда тәдәббүр едәҹәк, Гуранын ишарә, мәгсәд вә инҹәликләринә вараҹагдыр. Бу ишдә сана ҝәлмәз хејир, сајсыз-һесабсыз фајдалар вардыр. Чүнки Гуран мәбдә вә мәад (башланғыҹ вә сон), Аллаһ, мәләкләр, китаблар, Гијамәт ҝүнү вә һәр бир шејин һәгигәт вә маһијјәтини танымаг үчүн бир елмдир.
Əмир әл-мөмининдән (ә) рәваәт олунуб ки, һәзрәт бујурду: “Пејғәмбәрин (ә) мәнә ачдығы сирләри инсанлардан ҝизләтмирдим вә јалныз Аллаһын Китабыны баша дүшән бир кәси тапмадыгда ону ҝизләдирдим”.
Гуранда тәдәббүр етмәјә аид бир нүмунә
Инди исә јахшы олар ки, Гуранда неҹә тәдәббүр вә тәфәккүр олунмасына аид бир нүмунә гејд едәк ки, тәдәббүр етмәк истәјәнләр үчүн фајдалы олсун:
Мәсәлән инсан “Вагиә” сурәсиндә охудугда
“أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ”
(Ичдијиниз сују ҝөрдүнүзмү?)
өз фикрини сујун дады илә мәһдудландырмајыб, онун мүхтәлиф ҹәһәтләри һаггында дүшүнсүн. О ҹүмләдән, һәр бир шејин судан вүҹуда ҝәлмәси. Мәсәлән фикирләшсин, судан һәм дәнә, һәм битки, һәм инсан, һәм дә һејван неҹә вүҹуда ҝәлир? Сонра инсанын бәдән һиссәләри барәдә дүшүнсүн; әт, сүмүк, ҝөз, гулаг вә с. кими ҝүҹ гүввәләри, үстүн әхлаг, рәзилә әхлаг вә онларын дүнја вә ахирәтдә тәсиләри. Белә ки, нөвбә өзүнүн әглинин мәртәбәләринә чатсын, әгли-мүстәфад (газанылмыш ағыл) барәдә тәфәккүр етсин вә ону бу аләмин вә кичик аләмин гаршысында мүстәгил бир аләм һесаб етсин, үстәлик ону бөјүк бир аләм ҝөрсүн.
Сонра өз тәфәккүрүндә сујун башланғыҹына гајытсын, Гуранын сују танытдығы кими онун Аллаһын рәһмәтинин әсәрләриндән олдуғуну дүшүнсүн. Һабелә, дүшүнсүн ки, рәһмәт Аллаһын сифәтләриндәндир вә сифәтләрдә вәсф олунмушу (Аллаһы) мүшаһидә етсин.
Бу нөв тәдәббүр мүкашифә елминин тәмәлидир. Тәдәббүр едән кәс өз фикрини бу мәтләбә гәрг етсә, ола билсин ки, имам Садигин (ә): “Бир шеји ҝөрмәздән өнҹә, онунла бирҝә вә ондан сонра Аллаһы ҝөрдүм”-кәламыны тәсдиг едәр.
Һансы мөвзуларда тәдәббүр едәк?
Гураны тилавәт едән шәхс бу мәтләбләр барәдә дә дүшүнсә, Гураны даһа јахшы баша дүшәҹәк:
а) Пејғәмбәрләрин әһвалы һаггында дүшүнмәк; онларын Аллаһа јахын олмаларыны, Онун јанында јүксәк мәгам саһиби олдугларыны, фәгирлик, хәстәлик, ҹамаатын онлары јаланчы адландырмасы, онлара ифтира атмасы, сөјмәси, дөјмәси, гәтлә јетирмәси вә с. кими бу гәдәр бәла вә мисибәтләрә мүбтәла олмаларыны нәзәрә алсын. Фикирләшсин ки, Аллаһ неҹә онлары бәлалар вә мүсибәтләрлә тәрбијә етмишдир. Һәтта, пејғәмбәрләрин сәрвәри һәзрәт Рәсули-әкрәм (с) Аллаһын һәбиби олдуғу бир һалда ән чох әзаб-әзијјәтләрә мәруз галмыш пејғәмбәр иди. Һәзрәт бујурур: “Һеч бир пејғәмбәр мәним гәдәр әзијјәт ҝөрмәјиб”.
Бу мәтләбләрин һәр бири барәдә дүшүнмәлисән ки, ашағыдакы мәсәләләри баша дүшә биләсән:
1. Мүтәал Аллаһын бөјүклүјүнү дәрк едәсән. Чүнки (бәла вә мүсибәтләрә мүбтәла олмуш пејғәмбәрләр кими) бөјүк инсанлар Аллаһын гүдрәт вә һикмәт даирәсиндә олублар. О (Аллаһ) истәдијини едә билир вә Онун ишләриндән суал едилмәз.
2. Аллаһа итаәт етмәјинин әвәзиндә Аллаһын ишләри сәнин истәк вә мејлинә ујғун едәҹәјини ҝөзләмә.
3. Сәни дүнјада јохсуллуға, зилләт вә диҝәр бәлалара дүчар етдикдә, Онун фәзлиндән мәјус олмаја вә Онун кәрәминдән үмидини үзмә.
4. Һеч бир мөмини дүчар олдуғу бәлалара ҝөрә мәзәммәт етмә.
5. Һеч бир мөмини дүнјада үзләшдији јохсуллуг вә зилләтә ҝөрә тәһгир етмә. Ола биләр ки, Аллаһ онун бөјүклүјүнә хатир (бу бәлалара) мүбтәла етмишдир.
6. Дүнјанын Аллаһ јанында кичиклијинә бах, дүнјаны бөјүк санма, ону кичик бил, дүнјада итирдикләринин вә итирәҹәкләринин һәсрәтини чәкмә.
7. Дүнја сәнә үз ҝәтирсә, буну Аллаһдан вә мүгәррәблик дәрәҹәсиндән узаглашмағын әламәти бил. Дүнја сәнә арха чевирсә, буну өзүнүн салеһлик әламәти һесаб ет. Неҹә ки, һәзрәт Мусаја (ә) вәһј олду: “Әҝәр сәнә фәгирлик үз версә, де: алгыш, салеһләрин шүарына. Сәрвәт ҝәлдикдә исә де ки, бу ҝүнаһ мәним ҹәзамы тезләшдирмишдир”.
б) Гураны баша дүшмәк үчүн фајдалы олан диҝәр бир мәсәлә ҝүнаһлар үчүн гојулмуш ҹәзалар вә һәдләрдир. Мәсәлән, бир динарын дөрддә бир һиссәси оғурламаға ҝөрә әлин кәсилмәси. Бу бир илаһи һөкм олараг агил инсан үчүн чох бөјүк горху јарадыр. Чүнки о, һәр ҝүн бир чох мәнәви вә ҹисми ҝүнаһлара мүртәкиб олур. Белә ҹәзалар барәдә дүшүндүкдә баша дүшәр ки, әҝәр бир динарын дөрддә бир һиссәсинә ҝөрә белә ҹәза варса, онун бу ағыр ҝүнаһларына ҝөрә һансы ҹәза вериләҹәк?!
ҹ) Мәһв едилмиш үммәтләрин әмәлләри вә ҹәзалары һаггында дүшүнмәк дә бу гәбилдәндир. Һәзрәт Иса (ә) әзаба дүчар олараг һәлак олмуш үммәтләрин бириндән сорушду:
“Һансы ҝүнаһ әмәлә ҝөрә бу әзаб назил олду?”
Онлардан бир нәфәр белә ҹаваб верди: “Онлар дүнјаны ана өз өвладыны севдији кими севирдиләр, аз горху вә узун арзулар үзүндән ҝүнаһ әһлинә итаәт едирдиләр, ејш-ишрәт онлары гафил етмишди”.
Һәзрәт Иса (ә) сорушду: “Неҹә һәлак вә әзаб олдунуз?”
О деди: “Ҝеҹәни сағ-саламат јатдыг, анҹаг сүбһ “Һавијә”дә идик”.
Һәзрәт сорушду: “Һавијә нәдир?”
Деди: “Атәшдән олан бир дағдыр вә Гијамәтә гәдәр бизи јандыраҹаг”.
Һәзрәт Иса (ә) сорушду: “Бәс сиз нә дединиз вә нә ешитдиниз?”
О деди: “Дедик ки, бизи дүнјаја гајтар, дүнјаја мејл етмәјиб, заһид олаҹағыг. Анҹаг бу ҹавабы ешитдик: “Јалан дејирсиниз”. Һәзрәт деди: “Чох тәәҹҹүблүдүр ки, сәндән башга онлардан һеч бири мәнимлә данышмыр”.
О деди: “Еј Руһуллаһ! Гәзәбли вә ҝүҹлү мәләкләр онларын ағзына оддан јүјән вурублар. Мән дә онларын арасында идим, амма онлардан дејилдим. Әзаб ҝәлдикдә мәни дә тутду. Инди ҹәһәннәмин ағзында бир түкдән асылыјам. Ҹәһәннәмә дүшәҹәјими, јохса хилас олаҹағымы билмирәм”.
Сәбт әсһабы вә онлара назил олан әзаб барәдә дүшүн. Онлар әввәл мејмуна, сонра донуза чеврилди вә һәлак олду. Сонра өз әмәлләрин һаггында фикирләш. Ҝөр, өз әмәлләринин онларын әмәлләри кими олмадығына әминсәнми?
Бу кими фикирләшмәләр салеһләри вә өвлијалары архајын јатмаға гојмурду. Дејирдиләр ки, гәфил ҝеҹә һүҹумундан горхан адам неҹә јатсын! Онлар өз сурәтләрини ҝүндә бир нечә дәфә јохлајырдылар ки, ҝөрсүнләр ҝүнаһ зүлми илә гаралыб, јохса өз һалында галыб.
Гајнаг: “Әл-Мурагибат”, сәһ. 226-231.
Çевирән: Сејид Заһир
Сонра өз тәфәккүрүндә сујун башланғыҹына гајытсын, Гуранын сују танытдығы кими онун Аллаһын рәһмәтинин әсәрләриндән олдуғуну дүшүнсүн. Һабелә, дүшүнсүн ки, рәһмәт Аллаһын сифәтләриндәндир вә сифәтләрдә вәсф олунмушу (Аллаһы) мүшаһидә етсин.
Бу нөв тәдәббүр мүкашифә елминин тәмәлидир. Тәдәббүр едән кәс өз фикрини бу мәтләбә гәрг етсә, ола билсин ки, имам Садигин (ә): “Бир шеји ҝөрмәздән өнҹә, онунла бирҝә вә ондан сонра Аллаһы ҝөрдүм”-кәламыны тәсдиг едәр.
Һансы мөвзуларда тәдәббүр едәк?
Гураны тилавәт едән шәхс бу мәтләбләр барәдә дә дүшүнсә, Гураны даһа јахшы баша дүшәҹәк:
а) Пејғәмбәрләрин әһвалы һаггында дүшүнмәк; онларын Аллаһа јахын олмаларыны, Онун јанында јүксәк мәгам саһиби олдугларыны, фәгирлик, хәстәлик, ҹамаатын онлары јаланчы адландырмасы, онлара ифтира атмасы, сөјмәси, дөјмәси, гәтлә јетирмәси вә с. кими бу гәдәр бәла вә мисибәтләрә мүбтәла олмаларыны нәзәрә алсын. Фикирләшсин ки, Аллаһ неҹә онлары бәлалар вә мүсибәтләрлә тәрбијә етмишдир. Һәтта, пејғәмбәрләрин сәрвәри һәзрәт Рәсули-әкрәм (с) Аллаһын һәбиби олдуғу бир һалда ән чох әзаб-әзијјәтләрә мәруз галмыш пејғәмбәр иди. Һәзрәт бујурур: “Һеч бир пејғәмбәр мәним гәдәр әзијјәт ҝөрмәјиб”.
Бу мәтләбләрин һәр бири барәдә дүшүнмәлисән ки, ашағыдакы мәсәләләри баша дүшә биләсән:
1. Мүтәал Аллаһын бөјүклүјүнү дәрк едәсән. Чүнки (бәла вә мүсибәтләрә мүбтәла олмуш пејғәмбәрләр кими) бөјүк инсанлар Аллаһын гүдрәт вә һикмәт даирәсиндә олублар. О (Аллаһ) истәдијини едә билир вә Онун ишләриндән суал едилмәз.
2. Аллаһа итаәт етмәјинин әвәзиндә Аллаһын ишләри сәнин истәк вә мејлинә ујғун едәҹәјини ҝөзләмә.
3. Сәни дүнјада јохсуллуға, зилләт вә диҝәр бәлалара дүчар етдикдә, Онун фәзлиндән мәјус олмаја вә Онун кәрәминдән үмидини үзмә.
4. Һеч бир мөмини дүчар олдуғу бәлалара ҝөрә мәзәммәт етмә.
5. Һеч бир мөмини дүнјада үзләшдији јохсуллуг вә зилләтә ҝөрә тәһгир етмә. Ола биләр ки, Аллаһ онун бөјүклүјүнә хатир (бу бәлалара) мүбтәла етмишдир.
6. Дүнјанын Аллаһ јанында кичиклијинә бах, дүнјаны бөјүк санма, ону кичик бил, дүнјада итирдикләринин вә итирәҹәкләринин һәсрәтини чәкмә.
7. Дүнја сәнә үз ҝәтирсә, буну Аллаһдан вә мүгәррәблик дәрәҹәсиндән узаглашмағын әламәти бил. Дүнја сәнә арха чевирсә, буну өзүнүн салеһлик әламәти һесаб ет. Неҹә ки, һәзрәт Мусаја (ә) вәһј олду: “Әҝәр сәнә фәгирлик үз версә, де: алгыш, салеһләрин шүарына. Сәрвәт ҝәлдикдә исә де ки, бу ҝүнаһ мәним ҹәзамы тезләшдирмишдир”.
б) Гураны баша дүшмәк үчүн фајдалы олан диҝәр бир мәсәлә ҝүнаһлар үчүн гојулмуш ҹәзалар вә һәдләрдир. Мәсәлән, бир динарын дөрддә бир һиссәси оғурламаға ҝөрә әлин кәсилмәси. Бу бир илаһи һөкм олараг агил инсан үчүн чох бөјүк горху јарадыр. Чүнки о, һәр ҝүн бир чох мәнәви вә ҹисми ҝүнаһлара мүртәкиб олур. Белә ҹәзалар барәдә дүшүндүкдә баша дүшәр ки, әҝәр бир динарын дөрддә бир һиссәсинә ҝөрә белә ҹәза варса, онун бу ағыр ҝүнаһларына ҝөрә һансы ҹәза вериләҹәк?!
ҹ) Мәһв едилмиш үммәтләрин әмәлләри вә ҹәзалары һаггында дүшүнмәк дә бу гәбилдәндир. Һәзрәт Иса (ә) әзаба дүчар олараг һәлак олмуш үммәтләрин бириндән сорушду:
“Һансы ҝүнаһ әмәлә ҝөрә бу әзаб назил олду?”
Онлардан бир нәфәр белә ҹаваб верди: “Онлар дүнјаны ана өз өвладыны севдији кими севирдиләр, аз горху вә узун арзулар үзүндән ҝүнаһ әһлинә итаәт едирдиләр, ејш-ишрәт онлары гафил етмишди”.
Һәзрәт Иса (ә) сорушду: “Неҹә һәлак вә әзаб олдунуз?”
О деди: “Ҝеҹәни сағ-саламат јатдыг, анҹаг сүбһ “Һавијә”дә идик”.
Һәзрәт сорушду: “Һавијә нәдир?”
Деди: “Атәшдән олан бир дағдыр вә Гијамәтә гәдәр бизи јандыраҹаг”.
Һәзрәт Иса (ә) сорушду: “Бәс сиз нә дединиз вә нә ешитдиниз?”
О деди: “Дедик ки, бизи дүнјаја гајтар, дүнјаја мејл етмәјиб, заһид олаҹағыг. Анҹаг бу ҹавабы ешитдик: “Јалан дејирсиниз”. Һәзрәт деди: “Чох тәәҹҹүблүдүр ки, сәндән башга онлардан һеч бири мәнимлә данышмыр”.
О деди: “Еј Руһуллаһ! Гәзәбли вә ҝүҹлү мәләкләр онларын ағзына оддан јүјән вурублар. Мән дә онларын арасында идим, амма онлардан дејилдим. Әзаб ҝәлдикдә мәни дә тутду. Инди ҹәһәннәмин ағзында бир түкдән асылыјам. Ҹәһәннәмә дүшәҹәјими, јохса хилас олаҹағымы билмирәм”.
Сәбт әсһабы вә онлара назил олан әзаб барәдә дүшүн. Онлар әввәл мејмуна, сонра донуза чеврилди вә һәлак олду. Сонра өз әмәлләрин һаггында фикирләш. Ҝөр, өз әмәлләринин онларын әмәлләри кими олмадығына әминсәнми?
Бу кими фикирләшмәләр салеһләри вә өвлијалары архајын јатмаға гојмурду. Дејирдиләр ки, гәфил ҝеҹә һүҹумундан горхан адам неҹә јатсын! Онлар өз сурәтләрини ҝүндә бир нечә дәфә јохлајырдылар ки, ҝөрсүнләр ҝүнаһ зүлми илә гаралыб, јохса өз һалында галыб.
Гајнаг: “Әл-Мурагибат”, сәһ. 226-231.
Çевирән: Сејид Заһир