Шрифт өлчүсү:

27 Октјабр 2013

“Һәја” сөзү хәҹаләт, утанмаг мәналарыны билдирир (Фәрһәнҝи-Ларус). Ҹорҹани дејир: Һәја нәфсин бир шејдән чәкинмәси, мәзәммәт горхусундан һәмин ишин тәрк олунмасыдыр. Һәја нәфс вә имандан гајнаглана биләр. Нәфс һәјасы Аллаһ-Тааланын бүтүн нәфсләрдә, вүҹудларда гәрар вердији һәјадыр. Ајыб јери өртмәк, ҹәмијјәт арасында ҹинси мүнасибәтләрдән чәкинмәк бу гәбилдәндир. Иман һәјасы исә мөмини ҝүнаһдан чәкиндирән һәјадыр. Бу һәја Аллаһ горхусу илә әлагәлидир. (Лүғытнамеји-Деһхуда)
Мәрһум Мәҹлиси дејир: Һәја инсаны чиркин әмәлдән чәкиндирән дахили мејлдир. Бу мејл Аллаһ гаршысында азғынлыға мане олур.
“Иффәт” сөзү әслиндә өзүнү сахламаг, нәфси, шәһвәти, тамаһы ҹиловламаг мәнасыны билдирир. Лүғәт әһли дејир: Иффәт нәфсин елә бир һалыдыр ки, инсаны шәһвәтә мәғлубијјәтдән горујур. Иффәт һарам, ејни заманда ҝөзәл бир шејдән имтинадыр. Иффәт руһун ҝүнаһдан, башгаларына әл ачмаг кими мәнфи сифәтдән узаг олмасыдыр.
İффәтли инсан дилини бош сөздән, гејбәт вә бөһтандан һифз едир. Зинадан узаглыг ҹинси иффәтдир. (Мөҹәмүл-лүғәт)
Иффәт сөзүнүн мәнасы ҝенишдир. Амма даһа чох ики мәнада ишләдилир. Биринҹиси вар-дөвләтә мүнасибәтдә, икинҹиси шәһвани мәсәләләрдә өзүнү сахламагдыр. Биринҹи һалда инсан ләјагәтини, икинҹи һалда гејрәтини ҝөстәрир. Рәвајәтләрдә бу ики мәнаны ифадә едән “бәтн” вә ”фәрҹ” сөзләри илә растлашырыг. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: Ики шејә ҝөрә үммәтимдән нараһатам: гарынгулулуг вә шәһвәтпәрәстлик. (Үсули-Кафи)
Лүғәт вә ишләнмә мәналарына нәзәр салдыгда ҝөрүрүк ки, бу ики һал бир-бири илә әлагәлидир. Һәјасы оланын иффәти дә вар, иффәти олан ҝүнаһдан чәкинир, һәјалы олур. Һәјасызлыг елә иффәтсизликдир.
Иффәт сөзү Гуранда гарын вә шәһвәтә нәзарәт мәналарыны билдирир. Бәзән инсан ја субајлыг, ја һәјат јолдашындан узаглыг сәбәбиндән шәһвәт бөһраны кечирир. Гуран ҹинси тәләбатыны гануни јолла өдәјә билмәјәнләрә бујурур:

وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّىٰ يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ۗ وَالَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتَابَ مِمَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ فَكَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْرًا ۖ وَآتُوهُمْ مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِي آتَاكُمْ ۚ وَلَا تُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاءِ إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۚ وَمَنْ يُكْرِهْهُنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِنْ بَعْدِ إِكْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَحِيمٌ

Евләнмәјә гүввәси чатмајанлар (мадди имканы олмајанлар) Аллаһ өз лүтфү илә онлара дөвләт верәнә гәдәр иффәтләрини горујуб (өзләрини зинадан) сахласынлар. Көләләриниздән мүкатәбә етмәк (әввәлҹәдән бағланылмыш јазылы мүгавиләјә әсасән мүәјјән мәбләғ пул газаныб ағасына вермәк шәртилә көләликдән азад олмаг) истәјәнләрлә - әҝәр онларда бир хејир (мүгавиләдәки шәртләрин јеринә јетирилмәси үчүн гүдрәт) ҝөрүрсүнүзсә - мүкатәбә един. Онлара Аллаһын сизә вердији малдан верин. (Зәкатдан онлара о гәдәр верин ки, өзләрини сатын алыб азад едә билсинләр). Әҝәр ҹаријәләриниз исмәтләрини горујуб сахламаг истәсәләр, фани дүнја малы әлдә етмәк хатиринә онлары зинаја мәҹбур етмәјин. Ким онлары (ҹаријәләри зинакарлыға) мәҹбур едәрсә, (билсин ки) онларын бу мәҹбуријјәтиндән сонра, әлбәттә, Аллаһ (зинакарлыға вадар оланлары) бағышлајар, рәһм едәр. (Зинакарлыға вадар едилән ҹаријәләрин ҝүнаһы онлар бу ишлә өз хошуна дејил, зор ҝүҹүнә мәшғул олдуглары үчүн һәмин ҹаријәләрин өзләринә дејил, онлары пул газанмаг мәгсәдилә зинакарлыға сөвг едән ағаларынын бојнуна дүшәр). (Нур, 33)
Никаһ дедикдә ҹинси еһтијаҹын өдәнмәси нәзәрдә тутулур. Никаһ тәкҹә әгд демәк дејил. Демәк, ајәдә ҹинси еһтијаҹыны өдәјә билмәјән бүтүн инсанлара мүраҹиәт едилир. Бәзән инсан нә гәдәр чалышса да евләнмәк истәјинә чата билмир. Ајәдә ҝөстәриш верилир ки, белә һалларда чәтин дә олса паклығы горумаг, зинадан узаг олмаг лазымдыр. Евләнә билмәјәнләр иффәтли олмалы, бу мәрһәләдә иман вә тәгваја сарылмалыдыр.
Нур сурәси тамамилә иффәтә чағырыш ајәләриндән ибарәтдир. Сурәнин 30-ҹу ајәсиндә бујурулур:

قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ

(Ја Рәсулум!) Мөмин кишиләрә де ки, ҝөзләрини һарам едилмиш шејләрдән чевирсинләр (намәһрәмә бахмасынлар), ајыб јерләрини (зинадан) горусунлар (вә ја өртүлү сахласынлар). Бу онлар үчүн (әдәб-әркан, тәмизлик бахымындан) даһа јахшыдыр. Шүбһәсиз ки, Аллаһ онларын нә етдикләриндән хәбәрдардыр!
İмам Багир (ә) ајәнин нүзул шәни барәдә бујурур: Әнсардан олан бир ҝәнҹ күчәдә бир гадынла растлашыр. Гадын ҝәнҹин диггәтини ҹәлб едир. Ҝәнҹин јолу гадынла бир олдуғундан ҝөзүнү јумур ки, гадынын чөһрәсини, ачыг бојун-боғазыны ҝөрмәсин. Бирдән гаршысына чыхан дивара дәјир вә үзү јараланыр. Ҝәнҹ нараһат һалда Һәзрәт Пејғәмбәрин (с) ҝөрүшүнә ҝәлир вә дүшдүјү вәзијјәтлә бағлы наразылығыны билдирир. Ҹәбрәил назил олур, ајә ҝәтирир. Билдирилир ки, Аллаһын ҝөстәриши ҝөзү горумагдыр, ҝөзү јуммаг дејил. Мөминин бахыш буҹағы ҝениш олмалы, намәһрәм гадына тушланмамалыдыр. Намәһрәмлә растлашдыгда башы ашағы салмаг, ҝөзләри она зилләмәмәк төвсијә олунур.
Имам Садиг (ә) бујурур ки, Гуран һарада ајыб јери горумагдан данышырса мәгсәд зинадан горунмагдыр. Јалныз бу ајәдә бахышлардан горунмаг нәзәрдә тутулмушдур.
İффәт вә һәјанын бир нөвү дә нәфсин иззәти, ағатамаһлыг, башгаларынын әлинә ҝөз дикмәмәкдир. Бәгәрә сурәсинин 273-ҹү ајәсиндә охујуруг:

لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ۗ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ

(Сәдәгә) Аллаһ јолунда ҹанындан кечәрәк (доланмаг, рузи кәсб етмәк үчүн) јер үзүндә һәрәкәт едә билмәјән (вә ја буна имканы олмајан) јохсуллар үчүндүр. Белә шәхсләр һәјалы олуб диләнчиликдән чәкиндикләринә ҝөрә наданлар онлары дөвләтли һесаб едирләр. (Ја Рәсулум!) Сән исә онлары үзләриндән таныјырсан. Онлар һеч кәсдән исрарла бир шеј истәмәзләр. Сизин малларыныздан (бунлара) нә вердијинизи, шүбһәсиз ки, Аллаһ билир!

Јенә дә гајыдырыг ҝөзү горумаг үзәринә. Шәһвәтли бахышын гадаған олунмасында мәгсәд инсанын паклығыны горумагдыр. Бәзиләри өзләриндән ихтијарсыз олараг бу иши ҝөрдүкләрини иддиа едирләр. Гуранса бујурур ки, Аллаһ сизин нијәтләриниздән хәбәрдардыр. Јәни бәһанәләр јерсиздир. Гуран ағыр мәшәггәт ичиндә иффәтини горујанлары нүмунә ҝөстәрир. Фәгир, јохсул мүһаҹирләр мүнасиб нүмунәдир.

Һәја о гәдәр дәјәрли сифәтдир ки, Һәзрәт Пејғәмбәр (с) өз дуаларында дејир: “Пәрвәрдиҝара сәндән һидајәт, тәгва, иффәт, еһтијаҹсызлыг истәјирәм.” Һәзрәт башга бир мәгамда бујурур: “Һәја илә јанашы олмаг әглин хүсусијјәтләриндәндир.” Сонра ҹаһилин хүсусијјәтләриндән данышаркән бујурур: “Ҹаһил кечмиш ҝүнаһларындан горхмур, галан өмрүнү дә ҝүнаһ ичиндә давам етдирир” Һәдисдән ајдын олур ки, биһәјанын үмумијјәтлә ағлы јохдур. Һәјасыз инсанын заһирдә ҝөзү олса да батин ҝөзү кордур, мәна аләминдә бу адам ҝөрән сајылмыр.

Ағыл, һәја вә дин бир-бириндән ајрылмаздыр. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: Ҹәбраил назил олуб Адәмә деди:
- Ағыл, һәја вә диндән бирини сечмәлисән.
Адәм ағылы сечдијини деди. Ҹәбраил дин вә һәјаја деди ки, сиз ҝедин. Дин вә һәјанын ҹавабы бу олду:
-Бизә әмр олунуб ки, ағыл һарада олса бис дә орада олаг...

Һәја мөминин нишанәсидир. Имам Садиг (ә) бујурур: “Һәја, иффәт, ҝүзәшт, дилин паклығы иман нишанәләридир.” Шүбһә галмыр ки, һәјасыз, ағзына ҝәләни данышан инсанын иманында нөгсан вар. Демәк, иманлы иманы танымаг үчүн онун һәјасына бахмаг бәс едир.
İмам Багир (ә) бујурур: “Һәја вә иман бир јердә гәрар верилиб. Бири ҝетсә о бири дә онун ардынҹа ҝедәр. ” Имам Садиг (ә) даһа ајдын бујурур: “Һәјасы олмајанын иманы јохдур!” (Үсули-Кафи)

Һөҹҹәтүлислам вәлмүслимин Фәрәҹуллаһ Мирәрәб

Nur-az.com
Тәрҹүмә бөлмәси