Шрифт өлчүсү:

10 Сентјабр 2014

Суал: Варлыг аләминин јарадыҹысынын заты мәһдуддур, јохса гејри-мәһдуд? Бундан әлавә, өз вәзифәләримизә мүнасибәтдә ағыл вә дүшүнҹәмиз мәһдуддур, јохса јох? Ҝөрән мәһдуд бир вүҹуд гејри-мәһдуд вүҹудун неҹәлијини дәрк едә биләрми?

Ҹаваб: Ујғун суал вә шүбһәләрин ҹавабында әзиз охуҹуларын диггәтини бир нечә мәсәләјә јөнәлдирик.
Аллаһшүнаслыг вә Аллаһын сифәтләри бәһсләриндә сүбут олунмушдур ки, Аллаһ-Таала “нәһајәтсизликдә нәһајәтсиз” бир вүҹуддур. Јәни О бүтүн бахымлардан сонсуз вә гејри-мәһдуддур. Һәм вүҹуд, һәм елм вә гүдрәт, һәм заман вә мәкан бахымындан мәһдуд дејил. Аллаһын олмадығы заман вә мәкан мөвҹуд дејилдир. Аллаһын билмәдији һәгигәт, ҝөрә билмәдији иш јохдур.
Беләҹә, Аллаһ-Таала варлыг аләминдә мүтләг, гејри-мәһдуд вә сонсуз бир варлыгдыр. Бу мәсәлә Аллаһын сифәтләри илә бағлы бүтүн бәһсләрин әсасы сајылыр. Алимләр Аллаһ-Тааланын бир чох сифәтләрини һәмин бу әсаса истинад етмәклә сүбута јетирмишләр.
Аллаһын вүҹудундан савај варлыг аләминдәки бүтүн шејләр мәһдуддур. Бу мәһдудлуг һәм заман вә мәкан, һәм дә диҝәр ҹәһәтләрдән ола биләр.
Ајдын мәсәләдир ки, мәһдуд бир вүҹуд гејри-мәһдуд бир вүҹуду һеч заман дәрк едә билмәз. Она ҝөрә дә гејд олунур ки, Аллаһ-Тааланын мүгәддәс затынын дәрки бәшәријјәт үчүн гејри-мүмкүндүр. Биз һәмин варлыг һаггында мүәјјән мәлуматлара маликик. Билирик ки, О вар, елм вә гүдрәт саһибидир вә бүтүн камал сифәтләринә маликдир. Амма Онун варлығынын елм вә гүдрәт хүсусијјәтләриндән хәбәрсизик. Бизим үчүн тәкҹә Онун заты јох, һәм дә әтрафымыздакы бир чох һәгигәтләр мәҹһулдур. Һәлә ки, бәшәријјәт һәјат вә јашајышын маһијјәтини дәрк етмәмишдир. Бир чох мөвҹудларын маһијјәти бизим үчүн гаранлыгдыр. Биз бу варлыглары јалныз онларын хүсусијјәтләринә ҝөрә таныјырыг. Варлыг аләминдәки бүтүн мөвҹудларын маһијјәтинин дәрк олунмасыны мәһдуд бәшәријјәтдән ҝөзләмәк јерсиздир.
Әслиндә бизим дүшүнҹә сәвијјәмиз бир ҹам, Аллаһын гејри-мәһдуд заты исә бир океан кимидир. Мәҝәр океаны ҹама јерләшдирмәк олармы?!
Һеч бир вүҹуд өз мүһитини дәрк едә билмәз. Мәҝәр бәтндәки көрпә өз анасы һаггында дүзҝүн тәсәввүрә малик ола биләрми?! Әлбәттә ки, јох! Онларын һәр икиси мәһдуд да олса, бири “муһат” (мүһитдә олан), о бириси исә мүһитдир. Тәбии ки, гејри-мәһдуд Аллаһын затынын дәрк олунмасыны мәһдуд инсандан ҝөзләмәјә дәјмәз.