06 Декабр 2014
Фатиһә сурәси
(Фатиһә јәни башлајан, ачан; Мәккәдә назил олмушдур)Â
Суаллар:
Суаллар:
1.“Фатиһә” нә демәкдир, бу сурә нә үчүн “Фатиһәтул-китаб” адландырылмышдыр? 2. Бу сурәјә нә үчүн “һәмд” дејирләр? 3. “Рәһман” вә “Рәһим” нә демәкдир? 4. Сурәнин мәгсәди нәдир? 5. Аллаһ-тәала бу сурәни өзү илә бәндәләри арасында неҹә бөлмүшдүр?
Сурәнин мәтни һаггында: “Фатиһә” “Фәтһ” көкүндән олуб, мәнасы “ачан”, “башлајан” демәкдир. Гуран бу сурә илә башладығындан ону “Фатиһәтул-китаб”, јәни “Аллаһ китабыны башлајан” адландырмышлар.
Сурәнин диҝәр бир ады “һәмд”дир. “Һәмд” дедикдә ҝөзәл бир иши көнүллү шәкилдә ҝөрмүш кәсә тәшәккүр едилмәси нәзәрдә тутулур. Бүтүн немәтләр Аллаһ-тәала тәрәфиндән јарадылдығындан, бүтүн ҝөзәлликләр Онун иши олдуғундан бу сурәдә “һәмд” Она үнванланмышдыр.
“Исм” кәлмәси нишанә, әламәт демәкдир. “Бисмиллаһ” јәни Аллаһын ады вә нишаны илә башлајырам. Бурада “Бисмиллаһ” һәм Гуранын, һәм дә сурәнин башланғыҹыдыр. Бәли, Аллаһ-тәала өз мүбарәк кәламыны, һидајәт китабыны, еләҹә дә бүтүн сурәләри (“Төвбә” сурәсиндән башга) һәмин бу кәлмә илә башлајыр. “Әллаһ” “пәрәстиш едилән кәс” мәнасыны верән “Әл-илаһ” кәлмәсиндән дүзәлмишдир. “Әллаһ” варлыг аләмини јаратмыш һәгиги вә јеҝанә халигин адыдыр.
“Рәһман” вә “Рәһим” кәлмәләринин һәр икиси рәһмәт кәлмәсиндән ҝөтүрүлмүшдүр. “Рәһман Аллаһ” дедикдә бөјүк рәһмәт саһиби, “Рәһим Аллаһ” дедикдә даими рәһмәт саһиби нәзәрдә тутулур.
Аллаһ рәһмандыр. Чүнки Онун рәһмәти истәр мүсәлман, истәр кафир, бүтүн инсанлары вә мөвҹудлары әһатә едир. Аллаһ һәм дә рәһимдир. Јәни Онун рәһмәти сабит вә давамлыдыр. Онун рәһмәти тәкҹә бу дүнјаја јох, һәм дә ахирәтә аиддир. Амма ахирәтдәки рәһмәт јалныз мөминләрә аиддир.
Аллаһ-тәала Гураны вә һәмд сурәсини “Бисмиллаһир-Рәһманир-Рәһим” кәлмәләри илә башлајыр. Бу ифадәләр ҝениш вә даими рәһмәтдән данышыр. Билдирилир ки, дејиләҹәк сөзләр үмуми вә даими рәһмәт саһиби тәрәфиндәндир. Бу китабда һидајәт ахтаранлар илаһи рәһмәтә үз тутмушлар.
Бу сурәдә мәгсәд тәкҹә диллә јох, бәндәлијин изһары, јардым истәнилмәси илә Аллаһа һәмд охунмасыдыр. Аллаһ-тәала бу кәлмәләрлә өз хилгәтинә бәндәлијин изһары мәгамында әдәб өјрәдир.
Һәмд сурәси она ҝөрә “Бисмиллаһир-Рәһманир-Рәһимлә” башлајыр ки, биз белә дүшүнәк: Пәрвәрдиҝара, мән Сәнин һәмдинә Сәнин адынла башлајырам ки, тәшәккүрүмдә, ситајишимдә, бәндәлијимин изһарымда Сәнин нишанын олсун вә бүтүн бунлар јалныз Сәнә хатир олсун.”
“Әлһәмду лиллаһи рәббил-аләмин”, јәни бүтүн һәмдләр вә ситајишләр Аллаһ үчүндүр. Чүки бүтүн немәтләр Ондандыр. Бүтүн ҝөзәлликләрин вә немәтләрин илки Аллаһдыр. Одур аләмләрин Рәбби.
“Әррәһманир-рәһим” нөвбәти дәфә Аллаһын бөјүк вә даими рәһмәтини тәкид едир.
“Малики јәвмид-дин” гијамәт ҝүнүнү хатырладыр вә һәмин ҝүндә Аллаһын мүтләг һөкм саһиби олдуғуну нәзәрә чатдырыр.
Бу сурәни охујан шәхс “Ијјакә нәбуду” кәлмәләринә чатдыгда өзүнү Аллаһын һүзурунда ҝөрүр. Дејилир ки, Пәрвәрдиҝара, јалныз сәнә ибадәт едирәм. “Ијјакә нәстәин” демәклә инсан јалныз Аллаһын дәрҝаһындан јардым ҝөзләјир. Аллаһдан истәнилир ки, она вә бүтүн бәндәләрә итаәт јолунда јардым едилсин. Инсан бу сөзләрлә јалныз Аллаһдан көмәк интизарында олдуғуну билдирир.
Анҹаг Аллаһдан истәнилир ки, Аллаһ өз бәндәсини дурдуғу һидајәт мәрһәләсиндән “сирате-мүстәгим” јәни доғру јола даһа чох јөнәлтсин вә бу јолда мөһкәмләндирсин. Илаһи ҝөстәришләрә итаәтдә јардым олунмуш, Пејғәмбәр (с) сиддигләр, шәһидләр вә немәт верилмиш салеһләрин јолу истәнилир. Аллаһын рәһмәтиндән узаг оланларын, Онун гәзәбинә ҝәләнләрин, јолуну азанларын, су ардынҹа ҝәзиб тәшнә галанларын јолундан узаглыг арзу олунур.
Бу сурәнин диҝәр бир ады “Үммул-китаб”, јәни “китаб анасыдыр.” Санки Гуранда олан бүтүн мәфһумлар бу сурәдә хүласә шәкилдә ҹәмләнмишдир.
Бир рәвајәтдә нәгл олунур ки, һәзрәт Әмирәл-мөминин (ә) һәзрәт Пејғәмбәрдән (с) белә ешитмишдир: “Аллаһ-тәала бујурду: “Фатиһәтул-китабы” Өзүмлә бәндәләрим арасында бөлмүшәм. Онун јарысы Мәним үчүн, јарысы исә бәндәм үчүндүр. Бәндәмин истәдијини она верәрәм. “Бәндә “Бисмиллаһир-Рәһманир-Рәһим” дедикдә Аллаһ бујурар: “Бәндәм мәним адымла башлады, онун ишләрини јеринә јетирмәк вә әһвалыны бәрәкәтли етмәк мәним өһдәмәдир.” Бәндә “Әлһәмду лиллаһи рәббил-аләмин” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм мәнә һәмд деди вә билдирди ки, фајдаландығы немәтләр мәним тәрәфимдәндир, бәлалар мәним лүтфүм вә еһсанымла ондан узаглашар. Мән сизи шаһид тутурам ки, ахирәт немәтләрини дә дүнја немәтләринә әлавә едәр, ахирәт бәлаларыны ондан узаглашдырарам. Неҹә ки, дүнја бәлаларыны ондан узаглашдырдым. Бәндә “Әррәһманир-рәһим” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм шәһадәт верди ки, мән рәһман вә рәһимәм. Мән дә сизи шаһид тутурам ки , өз немәт вә рәһмәтимдән онун бәһрәсини артыраҹаг вә она бөјүк немәтләрими нәсиб едәҹәјәм.” Бәндә, “Малики јәвмид-дин” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Шаһид олун ки, бәндәм мәним ҹәза ҝүнүнә һаким олдуғуму етираф етдији кими, мән дә онун һесабыны асанлашдырар, јахшы ишләрини гәбул едәр вә ҝүнаһларыны бағышлајарам. Бәндә “Ијјакә нәбуду” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм доғру деди вә һәгигәтән јалныз мәнә ибадәт етди. Сизи (мәләкләри) шаһид тутурам ки, онун ибадәти мүгабилиндә елә бир мүкафат верәрәм ки, ибадәтдә она мүхалиф оланлар онун һалына һәсәд апарарлар.” Бәндә “Вә ијјакә нәстәин” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм јалныз мәндән көмәк истәди вә мәнә сығынды. Мән дә сизи шаһид тутурам ки, она ишләриндә көмәк едәҹәк, чәтинлијә дүшдүкдә һөкмән онун фәрјадына чатаҹаг вә мүшкүлә дүшдүјү заманларда она әл тутаҹағам. Бәндә “Иһдинәс-сиратәл мүстәгим..” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәмин дуасы гәбул олмушдур вә истәкләри јеринә јетмишдир. Онун арзуларыны јеринә јетирдим вә истәдикләрини әта етдим. Ону горхдуғу шејләрдән аманда сахладым.” (“Үјуну әхбарир-Риза”, сәһ. 234)
Сурәнин мәтни һаггында: “Фатиһә” “Фәтһ” көкүндән олуб, мәнасы “ачан”, “башлајан” демәкдир. Гуран бу сурә илә башладығындан ону “Фатиһәтул-китаб”, јәни “Аллаһ китабыны башлајан” адландырмышлар.
Сурәнин диҝәр бир ады “һәмд”дир. “Һәмд” дедикдә ҝөзәл бир иши көнүллү шәкилдә ҝөрмүш кәсә тәшәккүр едилмәси нәзәрдә тутулур. Бүтүн немәтләр Аллаһ-тәала тәрәфиндән јарадылдығындан, бүтүн ҝөзәлликләр Онун иши олдуғундан бу сурәдә “һәмд” Она үнванланмышдыр.
“Исм” кәлмәси нишанә, әламәт демәкдир. “Бисмиллаһ” јәни Аллаһын ады вә нишаны илә башлајырам. Бурада “Бисмиллаһ” һәм Гуранын, һәм дә сурәнин башланғыҹыдыр. Бәли, Аллаһ-тәала өз мүбарәк кәламыны, һидајәт китабыны, еләҹә дә бүтүн сурәләри (“Төвбә” сурәсиндән башга) һәмин бу кәлмә илә башлајыр. “Әллаһ” “пәрәстиш едилән кәс” мәнасыны верән “Әл-илаһ” кәлмәсиндән дүзәлмишдир. “Әллаһ” варлыг аләмини јаратмыш һәгиги вә јеҝанә халигин адыдыр.
“Рәһман” вә “Рәһим” кәлмәләринин һәр икиси рәһмәт кәлмәсиндән ҝөтүрүлмүшдүр. “Рәһман Аллаһ” дедикдә бөјүк рәһмәт саһиби, “Рәһим Аллаһ” дедикдә даими рәһмәт саһиби нәзәрдә тутулур.
Аллаһ рәһмандыр. Чүнки Онун рәһмәти истәр мүсәлман, истәр кафир, бүтүн инсанлары вә мөвҹудлары әһатә едир. Аллаһ һәм дә рәһимдир. Јәни Онун рәһмәти сабит вә давамлыдыр. Онун рәһмәти тәкҹә бу дүнјаја јох, һәм дә ахирәтә аиддир. Амма ахирәтдәки рәһмәт јалныз мөминләрә аиддир.
Аллаһ-тәала Гураны вә һәмд сурәсини “Бисмиллаһир-Рәһманир-Рәһим” кәлмәләри илә башлајыр. Бу ифадәләр ҝениш вә даими рәһмәтдән данышыр. Билдирилир ки, дејиләҹәк сөзләр үмуми вә даими рәһмәт саһиби тәрәфиндәндир. Бу китабда һидајәт ахтаранлар илаһи рәһмәтә үз тутмушлар.
Бу сурәдә мәгсәд тәкҹә диллә јох, бәндәлијин изһары, јардым истәнилмәси илә Аллаһа һәмд охунмасыдыр. Аллаһ-тәала бу кәлмәләрлә өз хилгәтинә бәндәлијин изһары мәгамында әдәб өјрәдир.
Һәмд сурәси она ҝөрә “Бисмиллаһир-Рәһманир-Рәһимлә” башлајыр ки, биз белә дүшүнәк: Пәрвәрдиҝара, мән Сәнин һәмдинә Сәнин адынла башлајырам ки, тәшәккүрүмдә, ситајишимдә, бәндәлијимин изһарымда Сәнин нишанын олсун вә бүтүн бунлар јалныз Сәнә хатир олсун.”
“Әлһәмду лиллаһи рәббил-аләмин”, јәни бүтүн һәмдләр вә ситајишләр Аллаһ үчүндүр. Чүки бүтүн немәтләр Ондандыр. Бүтүн ҝөзәлликләрин вә немәтләрин илки Аллаһдыр. Одур аләмләрин Рәбби.
“Әррәһманир-рәһим” нөвбәти дәфә Аллаһын бөјүк вә даими рәһмәтини тәкид едир.
“Малики јәвмид-дин” гијамәт ҝүнүнү хатырладыр вә һәмин ҝүндә Аллаһын мүтләг һөкм саһиби олдуғуну нәзәрә чатдырыр.
Бу сурәни охујан шәхс “Ијјакә нәбуду” кәлмәләринә чатдыгда өзүнү Аллаһын һүзурунда ҝөрүр. Дејилир ки, Пәрвәрдиҝара, јалныз сәнә ибадәт едирәм. “Ијјакә нәстәин” демәклә инсан јалныз Аллаһын дәрҝаһындан јардым ҝөзләјир. Аллаһдан истәнилир ки, она вә бүтүн бәндәләрә итаәт јолунда јардым едилсин. Инсан бу сөзләрлә јалныз Аллаһдан көмәк интизарында олдуғуну билдирир.
Анҹаг Аллаһдан истәнилир ки, Аллаһ өз бәндәсини дурдуғу һидајәт мәрһәләсиндән “сирате-мүстәгим” јәни доғру јола даһа чох јөнәлтсин вә бу јолда мөһкәмләндирсин. Илаһи ҝөстәришләрә итаәтдә јардым олунмуш, Пејғәмбәр (с) сиддигләр, шәһидләр вә немәт верилмиш салеһләрин јолу истәнилир. Аллаһын рәһмәтиндән узаг оланларын, Онун гәзәбинә ҝәләнләрин, јолуну азанларын, су ардынҹа ҝәзиб тәшнә галанларын јолундан узаглыг арзу олунур.
Бу сурәнин диҝәр бир ады “Үммул-китаб”, јәни “китаб анасыдыр.” Санки Гуранда олан бүтүн мәфһумлар бу сурәдә хүласә шәкилдә ҹәмләнмишдир.
Бир рәвајәтдә нәгл олунур ки, һәзрәт Әмирәл-мөминин (ә) һәзрәт Пејғәмбәрдән (с) белә ешитмишдир: “Аллаһ-тәала бујурду: “Фатиһәтул-китабы” Өзүмлә бәндәләрим арасында бөлмүшәм. Онун јарысы Мәним үчүн, јарысы исә бәндәм үчүндүр. Бәндәмин истәдијини она верәрәм. “Бәндә “Бисмиллаһир-Рәһманир-Рәһим” дедикдә Аллаһ бујурар: “Бәндәм мәним адымла башлады, онун ишләрини јеринә јетирмәк вә әһвалыны бәрәкәтли етмәк мәним өһдәмәдир.” Бәндә “Әлһәмду лиллаһи рәббил-аләмин” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм мәнә һәмд деди вә билдирди ки, фајдаландығы немәтләр мәним тәрәфимдәндир, бәлалар мәним лүтфүм вә еһсанымла ондан узаглашар. Мән сизи шаһид тутурам ки, ахирәт немәтләрини дә дүнја немәтләринә әлавә едәр, ахирәт бәлаларыны ондан узаглашдырарам. Неҹә ки, дүнја бәлаларыны ондан узаглашдырдым. Бәндә “Әррәһманир-рәһим” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм шәһадәт верди ки, мән рәһман вә рәһимәм. Мән дә сизи шаһид тутурам ки , өз немәт вә рәһмәтимдән онун бәһрәсини артыраҹаг вә она бөјүк немәтләрими нәсиб едәҹәјәм.” Бәндә, “Малики јәвмид-дин” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Шаһид олун ки, бәндәм мәним ҹәза ҝүнүнә һаким олдуғуму етираф етдији кими, мән дә онун һесабыны асанлашдырар, јахшы ишләрини гәбул едәр вә ҝүнаһларыны бағышлајарам. Бәндә “Ијјакә нәбуду” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм доғру деди вә һәгигәтән јалныз мәнә ибадәт етди. Сизи (мәләкләри) шаһид тутурам ки, онун ибадәти мүгабилиндә елә бир мүкафат верәрәм ки, ибадәтдә она мүхалиф оланлар онун һалына һәсәд апарарлар.” Бәндә “Вә ијјакә нәстәин” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәм јалныз мәндән көмәк истәди вә мәнә сығынды. Мән дә сизи шаһид тутурам ки, она ишләриндә көмәк едәҹәк, чәтинлијә дүшдүкдә һөкмән онун фәрјадына чатаҹаг вә мүшкүлә дүшдүјү заманларда она әл тутаҹағам. Бәндә “Иһдинәс-сиратәл мүстәгим..” дедикдә Аллаһ-тәала бујурар: “Бәндәмин дуасы гәбул олмушдур вә истәкләри јеринә јетмишдир. Онун арзуларыны јеринә јетирдим вә истәдикләрини әта етдим. Ону горхдуғу шејләрдән аманда сахладым.” (“Үјуну әхбарир-Риза”, сәһ. 234)
