Елм һөвзәсинин тәдгигат шөбәсинин рәиси Мүртәза Сәиди Нәҹәфи илә сөһбәт
Суал: Һөвзәнин информасија мәркәзинә вахт ајырдығыныз үчүн тәшәккүр едирик. Бу ҝүнләрдә Кәрбәлада Гум Елм Һөвзәсинин устад вә алимләринин иштиракы илә Әлламә Вәһид Бәһбәһани конфрансы кечирилди. Гум һөвзәси илә Нәҹәф һөвзәси арасында рабитәләр һаггында данышмағынызы истәрдик.
Ҹаваб: Елм истеһсалы бир ҹәрәјан, һәрәкатдыр. Мүтәхәссис вә апарыҹы инсанларын әксәријјәтинин иштиракы олмадан бу һәрәкат мүмкүн дејил. Биз аз хәрҹлә гыса бир мүддәтдә нормалара ујғун елм истеһсалы ҹәрәјаны јаратмаг истәсәк бу саһәдә фәал гурумларла рабитә гурмалыјыг. Бу ишдә ејни хәтти изләјән, ејни јолда олан, стратеҝијаја малик ҹәрәјанлар приоритет тәшкил едир. Биз мүхалиф мөвгејә малик олан, амма мүһүм елм истеһсалчысы кими өзүнү ҝөстәрән ҹәрәјанлары кәнара гоја билмәрик. Онлар барәдә дә мәлуматларымыз олмалыдыр. Һәр ики ҹәрәјанын өз мејарлары вә сијасәтләри вар. Бизә мүхалиф олан ҹәрәјанларла мүштәрәк бахышларымыз үзәриндә ишләјә биләрик.
İслам дүнјасы, хүсуси илә шиә аләми елм саһәсиндә фәал иштирак үчүн мүхтәлиф гурумларын рабитәләриндән фајдаланмалыдыр. Шиә аләминдә ејни чәкидә олмаса да 5 елм мәркәзи диггәти ҹәлб едир. Бу 5 мәркәзи шиә елминдә гүтб сајмаг олар, онлар бир-бириләри илә јахынлашма сијасәти јүрүтмәлидирләр. Өлкә дахилиндәки елм һөвзәләри Ислам дүнјасында, шиә аләминдә елм истеһсалында мүһүм гүтбләрдир. Ираг елм һөвзәләри арасында белә бир гүтб Нәҹәф елм һөвзәси сајыла биләр. Ирагда Һиллә, Самирра, Кәрбәла һөвзәләри икинҹи пилләдә дајанан һөвзәләрдир. Өндә ҝедән һөвзә Нәҹәф елм һөвзәсидир. 3-ҹү група Ливан елм һөвзәләрини аид етмәк олар. Онларын дәјәрли тәҹрүбәләри, тарихләри вар. Әфганистандакы елм һөвзәләри дә аз-чох тутума маликдир. 5-ҹи гүтб Һинд јарымадасындакы шиә һөвзәләридир. Һазырда бу 5 гүтб арасында ҹидди рабитә јохдур.
Рабитә јаратмаг үчүн ики модел тәсәввүр едә биләрик: Бири тәшкилатлар арасында рабитәләр моделидир. Јәни гурумлар бу истигамәтдә аддым атсын. Бу моделин неҹә бәһрә верәҹәји мәлум дејил. Елми гурумлар арасында рабитә асанлыгла гурулмур. Елм истеһсалы ҹәрәјаны рәсмијјәтчилик үзәриндә гурулмуш ҹәрәјан дејил. Икинҹи модел мүштәрәк рабитәләр вә һәмкарлыглардан ибарәтдир. Биз елми һәмкарлыглар гура биләрик. Бу заман һәр бир һөвзә өз мүстәгиллијини сахламагла зәрури мөвзуларда һәмкарлыг едир.
Бу бахымдан Кәрбәлада кечирилән Әлламә Вәһид Бәһбәһани конфрансы бир аддым сајыла биләр. Елми шәхсијјәтләрин, дүшүнҹә мәктәбләринин фигһи мәктәбләрин, үсул вә кәлам мәктәбләринин танынмасында конфранс мүсбәт аддым сајыла биләр. Ирагда елм мәркәзләри кифајәт гәдәрдир. Бу мәркәзләрин әксәријјәти шиә мәзһәбинә аиддир. Мирзаји Ширази вә Самирра мәктәбләри һәмин һөвзәјә аиддир. Ахунд мәктәби Нәҹәф һөвзәсинә аиддир. Бу фигһ вә үсул мәктәбидир. Бу сырада мәрһум Сејид Јәзди, Наини вә Кашифул-Ғита да вар.
Суал: Икинҹи моделдә һансы нүмунәләр өнәмлидир? Мәсәлән бири һөвзә шәхсијјәтләринин хатирәсинә кечирилән конфранслардыр. Башга һансы саһәләрдә һәмкарлыг етмәк олар?
Ҹаваб: Биз үч саһәдә фәалијјәт ҝөстәрә биләрик. Мүдиријјәт вә стратеҝија саһәсиндә, үслубларын тәјини саһәсиндә елм истеһсалынын иҹрасы саһәсиндә. Биринҹи саһәдә Иран вә Ираг арасында бөјүк вә мүсбәт тәҹрүбәләр вар. Хүсуси илә мәнтәгәдә елм саһәсиндә баш верән дәјишикликләрлә бағлы информасија кифајәт гәдәрдир. Бизим өлкәнин елм хәритәси үмуми бир сәнәд ола биләр. Башга һөвзәләр мүштәрәк семинарлар васитәси илә бу хәритә үзрә һәрәкәт едә биләр. Зәрури дејил ки, рабитәләр конфранс формасында гурулсун. Мүтәнасиб формалардан истифадә етмәк олар. Һазырки шәраитдә һәмфикирликдән ҝениш имкан јохдур. Шиә елм һөвзәләри бу саһәдә иш ҝөрә биләр.
Суал: Глобал сијасәт дедикдә тәһсил вә тәдгигат кими саһәләри нәзәрдә тутурсуз?
Ҹаваб: Биз елми сијасәт дејәндә елм истеһсалы нәзәрдә тутуруг. Елми системә тәриф верәндә тәдгигат саһәси тәһсил саһәсиндән фәргләнир. Тәблиғ саһәси дә белә фәрглидир. Елми систем дејәндә елмин истеһсалы, јајылмасы нәзәрдә тутулур. Елм мүәјјән мәркәздә истеһсал олунмалыдыр. Елм истеһсалы өзү мүәјјән һәддә тәһсилә еһтијаҹлы ола биләр. Елм истеһсалы үчүн инсанлар һазырланмалыдыр. Башга бир саһә елмин јајылмасыдыр. Елмин јајылмасы тәһсиллә һәјата кечир. Башга бир саһә елмин тәтбигидир. Демәк, елм истеһсал олур, јајылыр вә тәтбиг едилир. Беләҹә елмин истеһсалындан истифадәсинә гәдәр бир јол кечилир. Мәним јада салдығым 5 елм гүтбү фәргли имканлара вә имтијазлара малик ола биләр. Бир һөвзәнин о бири һөвзәдән имтијазлы хүсусијјәти ола биләр. Мәним нәзәримҹә мүдиријјәт вә стратеҝија саһәсиндә һәмкарлыглар бир саһәдир. Јәни һөвзәјә мүдиријјәт саһәсиндә рабитәләр гурулмасы бир ишдир. Һәмфикир олмаг һеч бир мәсулијјәт јаратмыр. Јәни биз һәмфикир олмаг дедикдә бир һөвзәнин о бири һөвзә үчүн вәзифә тәјин етмәсини нәзәрдә тутмуруг. Өнҹә гејд етдијим кими икинҹи саһә елм истеһсалында үслубларын тәјинидир. Елм һөвзәләринин бу саһәдә бөјүк тәҹрүбәләри вар.
Суал: Сиз үслубун тәјини дедикдә мүхтәлиф мәктәбләрин үслубларынын арашдырылмасыны нәзәрдә тутурсунуз?
Ҹаваб: Бәли, елм мәктәбләри, онларын үслублары өјрәнилмәлидир. Бу саһәдә һәмкарлыг етмәк олар. Бу саһәдә ишләрдән бири елм истеһсалында бөјүк ролу олан елм мәктәбләри вә елми шәхсијјәтләрин танытдырылмасыдыр. 3-ҹү саһә елм истеһсалынын тәтбигидир. Һәр үч саһәдә мүзакирәләр апармаг олар. Дүшүнүрәм ки, һәр үч саһә үзрә елм һөвзәләри арасында һәмкарлыглар мүмкүндүр.
Бүтүн конфрансларда үмуми сијасәтләр нәзәрдә тутулмалыдыр. Бу сијасәтләр һәјата кечирилмәлидир. Һәр бир конфрансда гејд етдијим 5 гүтбүн апарыҹы инсанлары иштирак етмәлидир. Биз мәгсәдә апаран релсдән чыха билмәрик. Истәнилән бир һалда шиә дүнјасынын бир һиссәси дә Һинд јарымадасыдыр. Һинд, Кәшмир, Пакистан орду диллиләрин бир һиссәсидир.
Суал: Дедијиниз мәнтәгәдә кәмијјәт вә кејфијјәт дә јүксәкдир.
Ҹаваб: Бәли. Бу гүтб узун мүддәт тәсирли олуб. Бу ҝүн арзуланан сәвијјәдә дејил дејә ону кәнара гоја билмәрик. Ону сәһнәјә чәкмәлијик. Бу һөвзәнин ҝүҹлү сималары олмаса да онлары сәһнәјә чәкмәклә фәаллашдыра биләрик.
Суал: Мәрһум Вәһид Бәһбәһани конфрансы һаггында нә дејәрдиниз?
Ҹаваб: Конфрансын фәзасы нисбәтән јахшы фәза иди. 2-3 мүһүм мәркәз ишә рәһбәрлији өз үзәринә ҝөтүрмүшдү. Кәрбәла һөвзәсиндән дә мүдиријјәтдә иштирак едәнләр варды. Нәҹәф һөвзәләри дә һәмкарлыг едирди. Иран, Ираг, Ливанын алимләри, гәләм әһли иштирак едирди. Дәјәрли мәгаләләр јазылмышды, Ајры-ајры комисијаларда мәгаләләр арашдырылырды. Мәрһум Вәһид Бәһбәһанинин шәхсијјәти илә ајрыҹа бир комисија мәшғул иди. Фигһ, үсул, риҹал, кәлам үзрә дә ајрыҹа комисијалар варды. Вәһид Бәһбәһани мәшһур әхбари мәктәбләри гаршысында үсул мәктәбинин танынмыш симасыдыр. Амма риҹал вә кәлам һөвзәсиндә дә мүтәхәссис сајылыб. Онун фигһи шәхсијјәти үсули шәхсијјәтинә табе гәбул олунур.
Мән орада мүсаһибәдә дә дедим ки, нәзәримҹә, Вәһид Бәһбәһани ики бөјүк иш ҝөрүб. Биринҹиси елм истеһсалыдыр. Елми биликләр о заман мөтәбәрдир ки, дүзҝүн јолда истифадә олунсун. Елмдә үсул чох бөјүк сөздүр. Вәһид Бәһбәһани бизә өјрәдиб ки, дини мәфһумларын истеһсалында дәгиг, комплекс, әһатәли вә мөтәбәр үсула еһтијаҹ вар. Үсул зәрәрли оланда иҹтиһад елми үсулу илә кифајәтләниб, зәрәрдән гачмаг олар. Вәһид Бәһбәһанинин илк дәрси будур ки, үсул мөвзусуна бөјүк әһәмијјәт верәк. Дүзҝүн дүшүнҹә ики һиссәдир: Дүзҝүн вериләнләр вә дүзҝүн тәһлил. Әҝәр илкин вериләнләр дүзҝүн олса, тәһлил үсулу дүзҝүн олмаса, нәтиҹә әлдә етмәк олмаз. Тәһлил үсулу дүзҝүн олса да, вериләнләр мөтәбәр олмајанда јенә нәтиҹә дүзҝүн олмур. Нәтиҹәјә о заман чатырыг ки, һәм вериләнләр дүзҝүндүр, һәм тәһлил үсулу. Буну бизә Вәһид Бәһбәһани өјрәдир. Һәтта вериләнләр, илкин билик Гуран вә һәдисдән олса, амма үсул дүзҝүн олмаса јенә нәтиҹә әлдә етмәк мүмкүнсүздүр. Вәһид Бәһбәһанинин икинҹи мүһүм иши гүдсијјә гүввәсини иҹтиһад шәраитинә ҝәтирмәси олуб. Дүзҝүн иҹтиһада чатмаг үчүн гүдсијјә гүввәси олмалыдыр. Гүдсијјә гүввәси әхлаги хисләт, мәрифәтдир. Бу гүввә инсаны бир чох хәталардан горујур. Гүдсијјә гүввәсинин нүмунәсини Вәһид Бәһбәһанидә ҝөрүрүк. Саһиби-Һәдајиг дә бу гисимдәндир. Бу ики бөјүк шәхсијјәтдә олан әхлаги сәҹијјәләр камил шәкилдә мүшаһидә олунур.
Вәһид Бәһбәһани о гәдәр гүдси хисләтә маликдир ки, әхбариләрин бахышларыны, Саһиби-Һәдајигин мөвгесини гәбул етмәдији һалда Саһиби-Һәдајиг өз шаҝирдләринә төвсијә верир ки, онун намазында иштирак етсинләр.
Саһиби-Һәдајиг вәсијјәт едир ки, дүнјасыны дәјишәндә она Вәһид намаз гылсын. Бу Вәһид Бәһбәһанинин гүдси шәхсијјәтини ҝөстәрир. Тәбии ки, Саһиб-Һәдајиг өзү дә бу хисләтә малик иди. Әҝәр бу хисләтә малик олмасајды, шаҝирдләрини Вәһидин намазына ҝөндәрмәзди. Јәни елми шәхсијјәтләр арасында елми мүбаһисәләр ибади һәјата тәсирли олмамалыдыр.
Суал: Бу конфрансда Иран һөвзәләринин тәҹрүбәләрини Ираг һөвзәләринә тәклиф етдинизми?
Ҹаваб: Бизим һөвзә дахилиндә бејнәлхалг топлантылар үчүн низамнамә олмалыдыр. Бу низамнамә әсасында конфрансын мөвзусу вә әһәмијјәти дәјәрләндирилмәлидир. Бејнәлхалг конфранса һәр әсәри тәгдим етмәк олмаз. Бејнәлхалг о демәкдир ки, бурада мүштәрәкликләр вар. Белә конфрансда кимләр иштирак едә биләр? Тәкҹә елм истеһсалчылары, јохса бу гурумларын рәһбәрләри дә? Елми стратеҝијаны јараданлар да бу конфранслара гатылмалыдырмы? Белә инсанларын конфрансда ислаһатчы ролу ола биләр. Онлар конфрансын ҝедишини изләјиб ону дәјәрләндирә биләрләр. Биз суварма каналы һазырлајыб она бир габ су төкмәклә ишимизи баша чатмыш һесаб едә билмәрик. Каналы долдурмаг үчүн гују газмаг лазымдыр. Әҝәр тәбии булаг јохса һөкмән гују газылмалыдыр. Конфрансын иши нөвбәти конфранс јерини тәјин етмәклә баша чатмыр. Мәсәлән, дејәк ки, нөвбәти конфранс Бәһбәһанда вә ја Гумда кечириләҹәк. Бәс сонрасы нә олсун? Елми конфрансларда приоритетләр нәдир? Елми конфранслары гуруплашдырмаг лазымдыр. Өлкә дахилиндә дә беләдир. Сонра дејә биләрик ки, бу конфранс нәзәридир, јохса тәҹрүбидир. Биз мүгәддимә һазырламалыјыг, елм һөвзәси низамнамә тәсдигләмәлидир. Бејнәлхалг конфранс оланда Мәдәнијјәт Ингилаб Али Шурасынын тәсдиги илә мүәјјәнләшмәлидир ки, конфанс һансы нөвдәндир. Мүәјјәнләшмәлидир ки, конфранс Ислам дүнјасы, шиә аләми, о ҹүмләдән өлкә дахили үчүн нә дәрәҹәдә фајдалыдыр.
Суал: Бәзи устадлар елми-арашдырма ишләриндә имтијаза, дәјәрләндирмәјә јахшы бахмыр. Дүшүнүлләр ки, бу бир нөв лазымсыз дәбдәбәчилик, рәсмијјәтчиликдир. Буна неҹә бахырсыныз?
Ҹаваб: Мән университет тәһсили ҝөрмәмишәм. Һөвзә әнәнәләри мөтәбәрлидир. Елм һөвзәсиндәки гәдәр һеч бир елми мәркәздә мүхтәлиф фәалијјәтләр үчүн иҹазә тәләб олунмур. Һәдис нәгли, әгдләрин иҹрасы, иҹтиһад кими фәалијјәтләр үчүн иҹазә тәләб олунур. Бүтүн бунлар нә үчүндүр? Тәбии ки, етибарлы сајылмасы үчүн. Кимин мүәјјән ишә сәлаһијјәтли олдуғу билинмәлидир. Әҝәр иҹазә верилирсә, демәк һәмин ишин тәрифи дә вар. Зәрури шәртләрә малик шәхс һәмин ишә сәлаһијјәтлидир. Беләҹә, мән модерн алим кими данышмырам. Дејирәм ки, модерн алимләр дә әнәнәви һөвзәләрә борҹлудур. Онларын әдәбијјаты, системләри бизимкиндән фәргли ола биләр. Амма сәрмајәси һөвзәдәндир. Демәк һөвзәнин өзүндә дә сәлаһијјәт, имтијаз верилмәси олуб. Садәҹә адлар дәјишилиб. Бу ҝүн комисија, елми һејәт кими адлардан истифадә олунур. Маһијјәтчә һечнә дәјишмәјиб. Мәсәлән, үсул елминдә сорушулур ки, һөҹҹәт нәдир? Һөҹҹәт мөтәбәрлик верән дәлилдир. Үсул елми үслуб елмидир. Өз-өзлүјүндә һәдәф дејил. Дүнјада елә бир елм јохдур ки, фигһ кими үсула малик олсун. Бу бизим һөвзәнин хүсусијјәтидир. Әнәнәви хүсусијјәтдир. Биз садәҹә кечмиш әнәнәләри мүасир дилдә сәсләндиририк. Мүасир елмләрин, психолоҝијанын, һуманитар елмләрин фигһ кими үслубу јохдур. 12-13 әср бундан өнҹә фигһ үсулу варды.
Суал: Шиә елм һөвзәләри арасында рабитәләр саһәсиндә һансыса конкрет аддымлар атылдымы?
Ҹаваб: Һәмд олсун Аллаһа ки, дахили һөвзәләр үчүн ҹидди наилијјәтләр вар. Һөвзәләрлә диҝәр гурумлар арасында нәзәри мәсәләләрдә, стратежи мәсәләләрдә һәмкарлыглар мөвҹуддур.
Суал: Сиз һөкумәт гурумларыны нәзәрдә тутурсунуз?
Ҹаваб: Мән һөкумәт гурумлары демәздим. Чүнки мәним нәзәрдә тутдуғум гурумлар рәсми гурум олса да елми гурумдур. Биз бир ҹәмијјәт вә мәркәзлә әлагә гуранда онун елми маһијјәтини нәзәрдә тутуруг. Бејнәлхалг мүстәвидә һөвзә рәһбәрлијиндән Ливанда ҝөрүшләрә гатыланлар олуб, һәмкарлыглар нәзәрдә тутулуб. Тәәссүф ки, һәлә ки, бу арзуланан сәвијјәдә дејил.
Суал: Шәрәфуддин конфрансына ҝедә билдинизми?
Ҹаваб: Ҹәнаб Гәрәви, ҹәнаб Фәјјази вә бир сыра алимләр ҝетди, мән дә онларын хидмәтиндә идим. Әввәлләр арашдырмачы алимләрдән бир групу Ирагда сәфәрдә олуб. Давамлы олмасыны истәрдик. 6 ај әввәл баш тутмуш сәфәрдә бир чох ишләр ҝөрүлдү. Демәк олар ки, һәмкарлығын бүнөврәси гурулду вә давамына үмид едирәм.
Суал: Вәһид Бәһбәһани конфрансына арашдырмачы кими ҝетмишдиниз?
Ҹаваб: Биз һөвзәләр арасында рабитәләр форматында дәвәт олунмушдур. Һәм дә арашдырма шөбәсинин рәиси кими дәвәт едилмишдим.
Vilayet.nur-az.com
