Бир чох рәвајәтләрдә үзәриндә тәкид едилән мөвзулардан бири дә мөминин узун-узады арзулардан јаха гуртармасыдыр. Узун арзулар инсанын илаһи вәзифәләрини јеринә јетирмәсинә әнҝәл төрәдир вә ону мәнәви тәрәггидән сахлајыр. Инсан арзусуна чатмаг үчүн илаһи һәдәфләри кәнара гојур, өзүндән бихәбәр олур, сабаһын фикри илә дәјәрли фүрсәтләри әлиндән гачырыр. Узун-узады арзуларын инсаны камал јолундан сахлајан мәнфи ролуну вә ахирәтин әбәди сәадәтини нәзәрдә тутараг, шејтан бу јолдан Аллаһ бәндәләрини аздырмаг үчүн јарарлы еһрам үнваны илә истифадә едир: Аллаһ Шејтаны өз дәрҝаһындан гованда Шејтан деди: - “...Әлбәттә, мән Сәнин бәндәләриндән мүәјјән бир гисмини әлә алаҹағам. Онлары һөкмән (доғру јолдан) сапдыраҹаг, (пуч) хүлјалара салдыраҹағам...” (Ниса, 118-119)
Узун арзуларын хәтәри барәсиндә, онларын инсаны шүбһәјә салыб сонра кичик ҝүнаһлара сөвг етмәси вә нәһајәт, бөјүк ҝүнаһлара әл атмаға гәдәр учурума сүрүкләмәси илә бағлы тәһлүкә һисс едән Һәзрәт Әли (ә) бујурур: - “Еј ҹамаат! Мән сизә ҝөрә ән чох ики шејдән горхурам: бири нәфсин истәкләринә табе олмагдыр, диҝәри узун арзулара гапылмаг. Нәфсин истәкләринә ујмаг инсаны һагг јолдан сахлајар, узун арзулар ахирәти јаддан чыхарар.” (Нәһҹүл-Бәлағә, хүтбә 42, сәһ. 127)
Үмидлә узун арзулар арасындакы тәфавүтү баша дүшмәк үчүн узун арзунун мәфһумуну изаһ етмәк лазымдыр. Хүсусилә дә она ҝөрә ки, арзу сөзүнүн мәфһумундан үмид анлајышы да чыхыр. Инсан һәјатынын, зәһмәтинин мајасы – истәр мадди ишләрдә олсун, истәрсә дә мәнәви – үмиддир. Әҝәр бир адамын вәзијјәтинин јахшылашмасына, јахшы әмәлләрин нәтиҹә верәҹәјинә үмиди олмаса, нә дүнја үчүн иш ҝөрәр, нә дә ахирәт үчүн. Гуранын бујурдуғу кими:
“Һәр ким Аллаһын дүнјада вә ахирәтдә өз пејғәмбәринә көмәк ҝөстәрмәјәҹәјини зәнн едирсә, гој ҝөјә (евинин таванына) бир ип узатсын, сонра да (ипи боғазына салыб) кәссин (өзүнү ондан ассын) вә ҝөрсүн ки, онун бу һијләси гәзәбинә сәбәб олан шеји (Аллаһын өз пејғәмбәринә ҝөстәрәҹәји јардымы) арадан галдыра биләрми?” (Һәҹҹ, 15)
Бу тәрҹүмәјә әсасән, әҝәр инсанын Аллаһын көмәјинә үмиди олмаса һәмишә гәзәбин, үмидсизлијин торунда илишиб галаҹагдыр. Һәмишә нараһат вә дилхор олаҹагдыр вә бошлуғун, үмидсизлијин шиддәтиндән нә өзүнүн, нә дә башгаларынын сәадәти үчүн бир аддым белә ата билмәјәҹәкдир. Ҝүнаһа, ҹинајәтә булашмаса да, башга бир һәрәкәти дә олмајаҹагдыр.
Демәли, үмид узун арзудан фәрг едир. Үмид инсанын һәрәкәт мүһәррикидир. Аллаһа, ахирәт савабына, илаһи инајәтә үмид етмәк әхлаги фәзиләтләрдәндир. Һәмин рәвајәтдә Пејғәмбәр (с) Әбузәрә бујурур: - “Беһиштә ҝетмәк истәјирсән?” Јәни Беһиштә ҝетмәк үмидин, арзун вар? Бу ону ҝөстәрир ки, үмид бәјәниләндир. Пис олан, бәјәнилмәјән узун арзулар, хәјалпәрвәрлик, дүнјаја гапылыб галмагдыр. Демәли, мөмин үмидсиз олмаз, әксинә о, дүнјәви арзулары бејниндән силмәклә зеһни раһатлыг тапыр, чүнки зеһни бу ҹүр дүнјәви арзулара вахт ајырмагданса даһа шәрәфли шејләр барәсиндә фәалијјәт едәр. Мөминин зеһни Аллаһа үмидлә, Она јахынлашмаг шөвгә илә гүввәт тапыр.
Дүнја - вәсилә, ја һәдәф
Дүнја затән тәләб олунан әсас һәдәф, мәгсәд дејил, бәлкә онун лазымлығы вәсилә вә аләтләрин лазымлығы һәддиндәдир; јәни инсан дүнја үчүн чалышмалыдыр, амма һәдәфи дүнја олмамалыдыр. Дүнјәви чалышганлыг ахирәт үчүн васитә олмалыдыр. Әҝәр белә олмаса, јәни ахирәт һәдәф олмаса, ади дүнја ишләри үчүн сәјләринин дә дүзҝүн әгли изаһы олмајаҹагдыр. Белә олан сурәтдә ҝөр башында дүнјәви узун арзулар бәсләјән инсан нә вәзијјәтдә олар.
Инсанын дүнјадакы сәјләри үзәринә дүшән тәклифләри јеринә јетирмәк характери дашымалыдыр. Онун һәрәкәти – истәр фәрди мәсәләләрдә олсун, истәрсә дә иҹтимаи зәминәләрдә - Аллаһын разылығы вә ахирәт сәадәтини кәсб етмәк үчүн олмалыдыр. Белә олмазса, Ислам бахымындан онун һәрәкәти вә сәјләри бәјәнилмәјәҹәкдир вә мәзәммәтә тушланаҹагдыр. Һәмчинин дүнјаја үмид етмәјин өзү дә ахирәт үмиди илә паралел ҝөтүрүлмәлидир.
Əҝәр инсан дүнјәви фәалијјәтләрини ахирәтә васитә гәрар вермәк истәсә, диггәт етмәлидир ки, ахирәтә чатмаг үчүн рол ојнајан вә мәнәви ишләрә манечилик төрәтмәјән дүнјәви фәалијјәтләр мәһдуддур. Буна ҝөрә дә фикрини, зеһнини чох да дүнјәви ишләрә мәшғул етмәмәлидир. Чүнки инсанын зеһнинин тутуму вә тәхәјјүл гүввәси дә мәһдуддур: бир мөвзу һаггында дүшүнәндә, диҝәр мәсәләләр барәдә тәтил едир. Онун диггәти бир шејә јөнәләндә, диҝәр мәсәләләрдән диггәтини чәкир. Инсан әҝәр ҝеҹә-ҝүндүз фикрини дүнја ишләринә гатса – еви, арвады, јемәји, палтары, ҹамаат арасындакы мөвгеји, хүласә дүнјаја аид олан һәр шеји – фикирләшсә, онун зеһни елә долаҹаг, бу ишләрә елә гарышаҹаг ки, даһа ахирәт барәдә фикирләшмәјә маҹалы олмајаҹаг. Һәтта јухусунда да ону ҝөтүрүб, буну гојаҹаг.
Әҝәр тиҹарәт, алыш-вериш адамыдырса јухусунда пул сајыб, пул бөләҹәк, әҝәр бәнна, мемардырса зеһниндә иншаат материалларыны ҝөтүр-гој едәҹәк. Евләнмәјән адам бејниндә гыз сечмәклә мәшғулдур, гыз көчүрән ҹеһизи неҹә верәҹәјини, тојун хәрҹләрини дүшүнүр; бу фикри мәшғәләләрлә артыг ахирәт барәсиндә, мәнәвијјаты, јарадылыш һәдәфи һаггында дүшүнмәјә вахт галмыр.
Бу ҹүр ҝүндәлик ишләр инсанын зеһнини елә мәшғул едир ки, ваҹиб ишләринә јетишә билмир. Әҝәр ҝүндәлик мәсәләләрдән гуртарыб бир аз вахт тапырса, онда да јүз ил сонранын фикрини етмәјә башлајыр: нәвәси нә вахт бөјүјәҹәк, института нә вахт ҝирәҹәк, нәтиҹәси неҹә олаҹаг? Ушаглар нә вахт боја-баша чатаҹаглар, нә вахт евләнәҹәкләр? Дүнја иши бир дејил, ики дејил – сајмагла гуртармаз. Чох тәәссүфләр олсун ки, бәзән һәтта мәнәви ишләрин өзүнү дә дүнја үчүн васитәјә чевирирләр! Бу артыг инсанын ән бөјүк зијаны вә бәдбәхтлијидир. Иши тиҹарәт олан бир адамын тиҹарәтдән өз дүнјәви истәкләринә чатмасы үчүн истифадә етмәси тәәҹҹүблү дејил. Тәәҹҹүблү олан будур ки, инсан дини, дүнјасыны тәмин етмәк үчүн васитә гәрар версин; дини өз дүнјәви истәкләринә чатмаг, газанҹ әлдә етмәк үчүн базара чевирсин! Белә инсан динсатандыр, рәвајәтин тәбири илә десәк, динин васитәсилә рузи јејир. Бурнундан ҝәләҹәк! Инсан нә гәдәр бәдбәхт олмалыдыр ки, дин ишләриндән дүнјәви истәкләри үчүн истифадә етсин.
Мәсумларымыздан биринин бујурдуғу кими, белә шәхсин диндән бәһрәси, динин васитәсилә газандығы һәмин рузисидир ки, дин јолу илә јејир вә бундан башга диндән һеч бир бәһрә ҝөтүрмүр.
Nur-az.com
