Лүғәт алимләринин гејд етдикләри кими, “имам” сөзү фелдән әмәлә ҝәлән мүҹәррәд исимдир вә инсанын диггәт мәркәзиндә сахладығы, ардынҹа дүшәрәк тәләб етдији һәр бир шејә аид едилир. Бу сөз мүхтәлиф јерләрдә ајры-ајры мәналары ифадә едир. Мәсәлән, бәзән “имам ҹүмә”, ”имам ҹамаат”, “һидајәт имамы”, бәзән дә “зәлаләт имамы” кими мүәјјән мәналар нәзәрдә тутулур. (“Әт-тәһгиг”, “әмм” көкү.)
Бу сөз әслиндә “нијјәт етмәк” мәнасыны дашыјан “әмм” сөзүндән ҝөтүрүлмүшдүр. “Мәгајисул-лүғәт” китабында јазылыр: “Үмм” әсл, мәрҹә, ҹамаат вә дин мәналарыны билдирир, игтида олунан вә һәр бир ишдә габагҹыл шәхсә “имам” дејилир. “Имам” сөзү “өн” мәнасында да ишләдилмишдир.”
“Лисанул-әрәб” китабында “имам” сөзүнүн бир чох мәналары гејд едилмишдир. О ҹүмләдән, габагҹыл, мүәллим, евин бүнөврәсини гурмаг үчүн истифадә олунан ип (вәсаит), јол, һәр бир шејин өн һиссәси вә с.
Лакин белә нәзәрә чарпыр ки, “Әт-тәһгиг” китабынын мүәллифинин јаздығы кими, бүтүн бу мәналарын батининдә мүәјјән мәгсәдлә нијјәт етмәк мәнасы вар. Һәтта әрәб дилиндә анаја “үмм” дејилмәсинин сәбәби һәр бир шејин әсас вә көкүнүн “үмм” адланмасыдыр. Һәм дә о, инсанын мәгсәд вә диггәт мәркәзиндәдир. Һәмчинин игтида олунан шәхс мәнасында имам о кәсләрә дејилир ки, ҹамаат хүсуси мејл вә мәгсәдлә онлара үз тутур.
Буну да демәлијик ки, Гурани-кәримдә бу сөз вә онун ҹәм формасы олан “әиммә” сөзү дүз он ики дәфә – једди дәфә тәк, беш дәфә исә ҹәм һалда ишләдилмишдир. Гурани-кәримин ајәләриндән бириндә бу сөз “лөвһи-мәһфуз” мәнасында ишләдилмишдир:
“Һәр бир шеји ашкар имамда – (лөвһи-мәһфузда) сајыб һесабладыг!” (“Јасин” сурәси, ајә: 12.)
Башга бир ајәдә бу сөз јол мәнасында ишләдилир:
“Һәр икиси (Лут вә Шүејб гөвмләринин јашадыглары шәһәрләр Шама доғру ҝедән сизләрин) ачыг-ашкар јолунуз үзәриндәдир!” (“Һиҹр” сурәси, ајә: 78.)
Чүнки инсан мәгсәдә наил олмаг үчүн јола әһәмијјәт верир.
Гуранын башга ики ајәсиндә бу сөзлә јәһуди гөвмүнә өрнәк вә габагҹыл шәриәт олан Төврата ишарә едилир вә бујурулур:
“Бундан габаг Мусанын китабы онлара рәһбәр вә рәһмәт иди.” (“Әһгаф” сурәси, ајә: 12 вә “Һуд” сурәси, ајә: 17.)
Бу сөз беш ајәдә илаһи вә салеһ рәһбәрләрә аид едилмишдир. О ҹүмләдән:
“Аллаһ Ибраһимә бујурду: “Мән сәни инсанлара имам тәјин етдим!” (“Бәгәрә” сурәси, ајә: 124.)
Башга бир ајәдә бир груп пејғәмбәрләр һагда бујурулур:
“Биз онлары өз әмримизлә (ҹамааты ) доғру јола јөнәлдән имамлар вә габагҹыллар тәјин етдик!” (“Әнбија” сурәси, ајә: 73.)
Üмуми мәнада бу мәфһум “Фурган” сурәсинин 74-ҹү, “Гәсәс” сурәсинин 5-ҹи вә “Сәҹдә” сурәсинин 24-ҹү ајәләриндә дә мүшаһидә олунур.
Башга бир ајәдә исә күфр вә зәлаләт рәһбәрләри нәзәрдә тутулур. Ајәдә бујурулур:
“Белә исә күфр рәһбәрләри илә дөјүшүн!” (“Төвбә” сурәси, ајә: 12.)
Диҝәр бир ајәдә ҝениш мәнада һәм һидајәт, һәм дә зәлаләт рәһбәрләринә ишарә олунур вә бујурулур:
“О ҝүн (гијамәтдә) һәр тајфаны өз рәһбәрләри илә бирҝә чағыраҹағыг!” (“Исра” сурәси, ајә: 71.)
Үмумијјәтлә, Гурани-кәримдә “имам” сөзү мүхтәлиф мәналарда он ики дәфә ишләдилмишдир.
