Авропа өлкәләринин Трамп дөвләти илә разылашмамасынын сәбәбләри игтисади, сијаси вә тәһлүкәсизлик мәсәләләринә ҝөрәдир.
Доналд Трампын һакимијјәтә ҝәлмәси илә Ағ Ев вә Брүссел арасында бир сыра бејнәлхалг мәсәләләрдә фикир ајрылығыынын јарандығындан Авропа Бирлији вә Амерка арасындакы мүнасибәтләр сојумаға башлады. Бу мөвзуларын ән өнәмлиләри бунлардыр: Трампын Брехит (Бөјүк Британијанын Авропа Иттифагындан чыхышы) тәрәфдарларыны дәстәкләмәси, Трампын Русијаја гаршы мөвгеи, Москва илә мүнасибәтләри јахшылашдырмаға мејилли олмасы, Трампын НАТО-ја үзв олан өлкәләрдән һәрби бүдҹәни артырмаларыны истәмәси, сечки мүбаризәләри дөврүндә НАТО-нун фәалијјәтсизлијини тәнгид етмәси, Парис Иглим Сазиши әлејһинә мөвге тутдуғу үчүн Авропанын Трампы тәнгид етмәси, Авропанын Трампын Шимали Кореја илә гејри-дипломатик вә тәһлүкәли һәрәкәтинә јахшы бахмамасы, Трампын Иранла нүвә сүлһ мүгавиләсинә гаршы чыхмасыны Авропанын гәбул етмәмәси.
Авропа өлкәләринин Трамп дөвләти илә разылашмамасынын сәбәбләри игтисади, сијаси вә тәһлүкәсизлик мәсәләләринә ҝөрәдир. Белә ки, онлар арасында мөвҹуд вә ҝениш бағлылыглар олмасына бахмајараг, гејд олунан мәсәләләр мүттәфигләр арасында ихтилафларын бүруз етмәсинә ҝәтириб чыхарыб.
Авропа дөвләтләри Американын јени һөкумәтинин реҝионларда јарадылан конфликтләрдән фајдаланараг мүһарибәјә ҝирмәк вә дүнјанын мүхтәлиф бөлҝәләриндә өз һәрби иштиракына дон ҝејиндирмәсиндән, сабитсизлији ҝүҹләндирмәсиндән, Јахын Шәргдә мүһарибә аловландырмасынын ардынҹа ҝетмәкдән чәкинирләр.
Американын сијасәтләринә табе олдуғу сурәтдә Авропаны горхудан ән мүһүм амилләр бунлардыр:
1. Терроризм
Гәрб Американын рәһбәрлији илә Ираг вә Әфганыстана һәрби һүҹум етдикдән, һабелә Америка вә мүттәфигләринин мүдахиләси илә Сурија, Јәмән вә Ливија конфликтләриндән сонра ҝениш вә мүрәккәб бөһран јаранды, дүнја јени вә чохлу сајда террорчу групларын јаранмасынын шаһиди олду. Бу мәсәлә Авропа өлкәләри үчүн проблемә чеврилди, Авропа өлкәләринин вәтәндашлары Сурија вә Ирагда јени зүһур етмиш террор тәшкилатларына гошулду. Авропанын дахилиндә сон илләрдә бир нечә бөјүк террор һадисәләри баш верди. Сөзүҝедән һадисәләр Авропанын һәм сијасәтинә, һәм дә игтисадијјатына ҹидди тәсир гојду. Тәһлүкәсизлик хәрҹләри артды, үмуми наразылыглар јаранды, сосиал парчаланмалар бүруз етди. Бүтүн бунлар сон илләрдә Гәрби Асијада баш верән тәһлүкә вә мүһарибәләрин нәтиҹәсидир.
2. Гачгынлар бөһраны
Дүнјада баш верән сабитсизлијин ҝенишләнимәсинин вә мүһарибәнин Авропанын сијаси, игтисади, тәһлүкәсизлик вә иҹтимаи дурумуна гојдуғу тәсирләрдән диҝәр бири гачгын селинин Авропанын тәһлүкәсиз бөлҝәләринә ахмасыдыр. Мигрантларын Авропаја дахил олмасы бир сыра әсаслы проблемләр јаратды. О ҹүмләдән мигрантларын арасында террорчуларын Авропаја дахил олмасы, гачгынларын јерләшдирилмәси үчүн әлавә хәрҹләр, иҹтимаи бирлијин зәифләмәси, гачгынларла ев саһиби олан өлкә әһалисинин мәдәнијјәт фәргләри вә с.
3. Нүвә силаһынын ҝенишләнмәсинин тәһлүкәси
Авропа дөвләтләри дүнја сәвијјәсиндә нүвә силаһынын јајылмасынын гаршысыны алмаг үчүн Иранла нүвә сүлһ сазишинә бахышлары чох мүсбәтдир. Бејнәлхалг Атом Енержиси Аҝентлији дә Иранын сон он ил мүддәтиндә нүвә саһәсиндәки ҝөстәрдији фәалијјәтләринин динҹ мәгсәдлә һәјата кечдијини тәсдиг етмишдир. Авропа өлкәләри Иранла нүвә сазишинин ләғв олаҹағы тәгдирдә реҝион өлкәләринин вә Иранын рәгибләринин дә бу силаһы әлдә етмәк истәјәҹәјиндән горхурлар. Бу да нүвә силаһы илә бағлы бүтүн дипломатик сәјләрә өлдүрүҹү зәрбә вураҹаг.
4. Бејнәлхалг сүлһүн тәһлүкәјә дүшмәси
Авропа дөвләтләри Иранла сүлһ сазишинин ләғв едилмәсини реҝионда сүлһүн тәмәлләринин сүстләшмәси вә сабитсизлик кими дәјәрләндирир. Һал-һазырда Иранын реҝионда сабитлик һөкм сүрән вә террорчу груплала һәгиги мүбаризә апаран надир өлкәләрдән олмасына диггәт етмәклә Авропа Иранла әмәкдашлыға еһтијаҹ дујур.
5. Енерҝи бөһранынын јаранмасы
Нүвә сүлһ сазишинин ләғв едилмәси илә Гәрби Асијада ҝеоекономик бир бөһран да јашанаҹаг. Иранын мүдафиә васитәләриндән сајылан енержинин нәгли хәттинин тәһлүкәсизлијинин хәтәрә дүшмәси илә нефтин гијмәти бәрк артаҹаг, һәлә дә 2008-ҹи илин малијјә бөһранынын төрәтдији әнҝәлләрлә әлбәјаха олдуғу бир вахтда Авропаја јени бир шокла үзләшә биләр. Бу мәсәлә дә дүнјанын ән бөјүк нефт истеһсалчысы олан Америка илә мүгајисәдә Јахын Шәргин енержисинә бәрк еһтијаҹы олан Авропа өлкәләри үчүн хошаҝәлмәздир.
Üмумиликдә демәк олар ки, Авропа дөвләтләри Америка илә гәдим мүттәфиг олмасына бахмајараг Иранла нүвә сазишини позмағын бу гитә үчүн тәһлүкәсизлик, сијаси вә игтисади проблемләрлә нәтиҹәләнәҹәјинә диггәт етмәклә бу мәсәләдә Ағ Евдән фәргли јанашма сечмәјә тәлаш едир.
