Ахирәтдәки мүкафат вә ҹәзалар инсанын әмәлләринин тәҹәссүмүдүр. Истәр немәт, истәр әзаб инсанын өз әмәлләриндән доғур. Пәрдә кәнара чәкилдикдә бу әмәлләр тәҹәссүм едир. Гуран тилавәти ҝөзәл бир чөһрә илә инсанын јанында гәрарлашыр. Гејбәт вә халгын инҹидилмәси чиркин сифәт тәк ҹәһәннәмдә тәҹәссүм едир...
Башга сөзлә, әмәлләримизин фани олан заһири сурәти вардыр. Бу сурәт дүнјада әмәлин сөз вә ја иш кими заһир олмасыдыр. Амма һәр бир әмәлин ич сурәти дә вар. Әмәлин бу сурәти һеч вәҹһлә фани олмур. Бу сифәтләр бизим ајрылмаз мүлкүмүздүр. Биз әмәлләримизин ич сурәтинә нә вахтса јенидән чатасыјыг. Әмәлләримизин әсил сифәтини һәмин мәгамда мүшаһидә едәҹәјик. Бу сурәтләр ҝөзәл олдугда немәт, чиркин олдугда од кими бизә чатаҹаг.
Һәдисдә дејилир: Бир гадын һәзрәт Пејғәмбәрин (с) јанына ҝәлиб она суал верди. Бу гадын гыса бојлу иди. О ҝетдикдән сонра Аишә әли илә онун бојунун гысалығына ишарә етди. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) Аишәјә бујурду: “Ағзыны тәмизлә.” Аишә деди: “Ја рәсуләллаһ, мәҝәр бир шеј јемишәм?” Һәзрәт әввәлки сөзүнү бир дә тәкрарлады. Аишә ағзыны тәмизләдикдә ағзындан әт парчасы дүшдү... Әслиндә һәзрәт пејғәмбәр өз кәрамәти илә һәмин бу дүнјада Аишәјә гејбәтин ахирәт симасыны ҝөстәрди. (“Биһарүл-әнвар”, ҹ. 15, с. 188)
Гурани-кәрим гејбәт һаггында бујурур: “Мүсәлманлар бир-бирләринин гејбәтини етмәсинләр. Бир кәс өз гардашынын өлүсүнүн әтини јемәји хошлајырмы? Хејир, бу ишә һамынызын нифрәти вар.” Зикр олунмуш ајәләр әмәлләрин тәҹәссүмүнү тәсдигләјир. Ајәләрдән бириндә бујурулур: “Һәмин ҝүн инсанлар мүхтәлиф ҝүруһлар сурәтиндә гәбирләрдән хариҹ олар ки, әмәлләри онлара ҝөстәрилсин. Һәр кәс зәррә ағырлығында чиркин иш ҝөрсә писликлә үзләшәр.” (“Зилзал”, 86.) Әмәлләрин тәҹәссүмү мәсәләси бир чох башга ајәләрдә дә тәсдигләнмишдир. (“Бәгәрә”, 272; “Кәһф”, 29; “Али-Имран”, 30; “Зумәр”, 47; “Тәквир”, 12-14.)
Мөвләви тәҹәссүм мәсәләсини белә нәзмә чәкир:
Еј ҝөзәлликләрин бағрыны јаран,
Бил гурд тәк јухудан ојанаҹагсан.
Чиркин сифәтләрин ҹанавар кими
Гәзәблә шығыјыб парчалар сәни.
