Аллаһ-Таала улдузлары јаратмагла бизә ән јахын олан сәманы бәзәди.
Илаһи рәһмәтә бүрүнмүш варлыг аләмини кәмијјәт нөгтеји-нәзәриндән тәсәввүр етмәк мүмкүн дејил. Амма бу варлыг аләминин кичик бир һиссәси олан Јер планетини елмин көмәји илә тәсәввүрдә ҹанландырмаг олур. Бу тәсәввүрләр ән кичик зәррәни белә ағушуна алмыш илаһи рәһмәтин әзәмәтини ајдынлашдырыр. Варлыг аләминдәки бүтүн мөвҹудлар атом адлы һиссәҹикдән тәшкил олунмушдур. Ән ҝүҹлү микроскоплар белә атому мүшаһидә етмәкдә аҹиздир. Тәсәввүр един ки, ән ити ијнәнин уҹунда 55х10(18) атом јерләшир. Әҝәр ијнәнин уҹуну дағ өлчүсүнә ҝәтирә билсәк, һәр атом милчәк бөјүклүкдә олар. Атом үч һиссәдән тәшкил олунмушдур: мәнфи јүклү електрон, мүсбәт јүклү протон вә ишарәсиз нејтрон. Протонлар вә нејтронлар атомун нүвәсини тәшкил едир. Електронлар исә бу нүвә әтрафында Ај Јер әтрафында фырландығы кими фырланырлар. Варлыг аләминин атомлардан һансы үсулла јаранмасы јалныз Аллаһа бәллидир. “Кәһф” сурәсинин 51-ҹи ајәсиндә охујуруг:
“Биз инсаны ҝөјләрин, јерин вә онун өзүнүн јаранышына шаһид етмәдик.”
Гурани-Кәримин бујурдугларындан ајдын олан вә алимләрин узун-узады елми арашдырмалардан сонра ҝәлдикләри нәтиҹә будур: Фәзада сәпәләнмиш түстү вә газ зәррәләри јалныз тәсадүфән бир-бирләри илә тоггушурлар. “Фуссиләт” сурәсинин 11-ҹи ајәсиндә охујуруг: «Сонра ҝөјләрин јаранышына диггәт етди. Һансы ки, бир түстү топасы һалында иди.»
Аллаһ-Таала улдузлары јаратмагла бизә ән јахын олан сәманы бәзәди. Милјонларла зәррә булуд топалары тәк дөвр етмәклә мәркәзә доғру ҹәзб олунду. Бу фырланма нәтиҹәсиндә елә бир истилик јаранды ки, зәррә булудлары алышыб гаранлығы ишыгландырды. Нәһајәт, милјон-милјон гызмыш топалардан улдузлар јаранды. Беләҹә гаранлыг дүнја ишыгланды вә сәма улдузларла бәзәнди.
Ҝениш бир әразидә формасыз булуд әтрафы ејни сыхлыгла долдурду. Мадди зәррәләр бир-бири илә бирләшди. Булуд тәлатүмә ҝәлмиш газ дәрјасына дөндү вә фырланмаға башлады. Һәр бири бир иглим бојда олан далғалар бир-бири илә тоггушуб бу дәрјада ҝөздән итирди. Бу ҹошгун дәрјада маддәләрин фырланмасы тәсириндән санки јивләр јаранырды. Бу ҝөрүнтүләр аста-аста формалашыб низамлы варлыға чеврилирди. “Сүд јолу” кәһкәшанынын бир тәрәфиндә Ҝүнәш системи формалашырды. Бу систем Аллаһын рәһмәти сајәсиндә низама дүшүрдү. Кәһкәшанын бир һиссәсиндә тәлатүмлү бир туфан гопду. Түнд газ ҹәрәјанлары һәрәкәтә ҝәлиб бөјүк фырфыра шәклиндә ҝенишләнир, онун әтрафында ишыг јаранырды. Бу фырфыра һәрәкәт етдикҹә газлар јаваш-јаваш мәркәзә доғру ирәлиләјир вә мәркәздә әзәмәтли бир нур мәнбәји олан Ҝүнәш ишыгланырды. “Нуһ” сурәсинин 16-ҹы ајәсиндә охујуруг: “Онларын арасында Ајы ишыгландырыб, Ҝүнәши нурлу чыраг етди.”
Сонра Ҝүнәшин әтрафындакы газ вә тоз һиссәҹикләри бир-бириндән ајрылыб бурулғанлара чеврилди. Бу бурулғанлар Ҝүнәш әтрафында мүхтәлиф јолларла һәрәкәтә башладылар. Ҝүнәшә јахын һәрәкәт едән бурулғанларда истилик, Ҝүнәшдән узаг һәрәкәт едән бурулғанларда сојуг һаким иди. Һәр бир бурулғанда газ вә тоз һиссәҹикләри әлагәли һәрәкәт едирди. Бәзи газ һиссәҹикләриндән јаранмыш бухар тоз һиссәҹикләринә һопур вә рүтубәтли һиссәҹикләр бир-биринә јапышырды. Бәзән дә бу просесдә буз вә ҝил парчалары да формалашырды. Һәр бир бурулғанда милјонларла белә парчалар формалашмагдадыр. Ҹазибә гүввәси онлары бир-биринә доғру чәкир. Онлар бир-биринә јапышараг нәһәнҝ вә фырланан шарлар шәклинә дүшүр. Бу нүвәләр әтрафындакы парчалары өзүнә ҹәзб едәрәк ҝүнү-ҝүндән нәһәнҝләшир. Нәһајәт, Аллаһын гүдрәт вә рәһмәти сајәсиндә Јер планети јараныр.
Диҝәр бурулғанларда формалашан планетләр Ҝүнәш әтрафында өзүнә јол сечир. Ҝүнәшә ән јахын планет Үтарид, јәни Меркуридир. Меркуридән сонра Зөһрә (Венера), Јер, Мәррих (Марс), Мүштәри (Јупитер), Зүһәл (Сатурн), Уран вә Нептун ҝәлир. Сонунҹусу исә Плутондур.
Атом нә гәдәр кичикдирсә каинат бир о гәдәр бөјүкдүр. Инсан һеч заман бу өлчүнү дәрк едә билмәјәҹәк. Санијәдә 300 мин км. сүрәтә малик олан ишыг ән јахын улдуздан дөрд ил мүддәтиндә јерә ҝәлиб чатыр. Калифорнијадакы 5м. диаметрли ҝүзҝүјә малик телескоп ишығы јерә 10х10 (8) илә чатан улдузлары мүшаһидә едә билир. Мүасир телескопларла мүшаһидә едилән улдузлары јүз илләр боју сајсаг да гуртара билмәрик. Кәһкәшан о гәдәр әзәмәтлидир ки, узунлуғу јүз мин ишыг илини өтүр. Ән ҝүҹлү телескопларын ҝөрмә мәканында јүз әлли милјондан чох кәһкәшан мөвҹуддур. Ики гоншу кәһкәшан арасындакы мәсафә ики милјон ишыг илидир. Инди өзүнүз фикирләшин ки, телескопун ҝөрмә мәканындан кәнарда нәләр мөвҹуддур! Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Јараныш Аллаһын рәһмәти әһатәсиндәдир. Елә бир рәһмәт ки, јараныш вә инкишаф, хејир вермә вә шәррин дәфи, формалашма вә низам мајасыдыр.”
