Бир сыра хәбәр сајтларынын Ејнштејнин һәзрәт Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹердијә мәктуб ҝөндәрмәси илә бағлы материаллар дәрҹ етмәсинин ардынҹа, бу мәсәлә илә бағлы онун нәвәси һәзрәт Ајәтуллаһ Әләви илә сөһбәт олунуб.
Ајәтуллаһ Әләви бу һагда дејиб: “Ҹәнаб Ејнштејн вә Ајәтуллаһ Бүруҹерди арасында бирбаша әлагә олмајыб; нә ҹәнаб Ејнштејн Ирана ҝәлмәјиб, нә дә Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹерди Америкаја ҝетмәјиб. Лакин онларын арасында чох ҝүҹлү бир васитә олуб вә о, профессор Һесаби олмушдур. Ҹәнаб Һесаби һәм Ејнштејнин шаҝирди иди, һәм дә Ајәтуллаһ Бүруҹердини чох севирди вә чох вахт онун јанына ҝәлирди. Мән дә Теһран вә Гумда профессор Һесаби илә дәфәләрлә ҝөрүшмүшәм.”
Ајәтуллаһ Әләви һәзрәт Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹерди илә Ејнштејн арасындакы әлагәјә дәлаләт едән сүбутлара тохунараг дејиб: “Һәмин вахтлар, 42 ил бундан әввәл Ајәтуллаһ Бүруҹерди илә Ејнштејн арасында әлагә барәдә сөһбәт ортаја чыхмаздан габаг профессор Һесаби бу барәдә мәнә белә деди: “Ејнштејнин нисбилик нәзәријјәси елми даирәләрдә ортаја гојулдугдан сонра бир ҝүн Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹердинин јанына ҝәлмишдим. О, мәндән бу нәзәријјә барәдә изаһ вермәјими истәди. Мән дә бу нәзәријјәни ҝениш шәкилдә шәрһ етдим. Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹерди дәгиг суаллар сорушурду вә мән ҹаваб верирдим. Шәрһ битдикдән сонра мәнә бујурду: Мәним саламымы ҹәнаб Ејнштејнә чатдыр вә де ки, сиз физикадан метафизикаја пәнҹәрә ачмаға мүвәффәг олмусунуз.” Ҹәнаб профессор Һесабинин мәнә данышдығы бу олмушдур. Бу мәсәлә ҝөстәрир ки, онларын арасында профессор Һесаби васитәсилә, исмарыш сәвијјәсиндә дә олса, әлагә олмушдур. Лакин ҹәнаб Ејнштејнин мүсәлман вә шиә олмасы барәдә дәгиг вә исбат едиләҹәк бир мәлумат јохдур.
Ејнштејн чох јашасајды, бәлкә дә бир чох мәсәләләри ачарды. Үмид едирәм ки, јенидән онун кими мүтәфәккир бејинләр јетишсин вә ишләри изләсин вә Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹердинин тәбиринҹә, физика аләминдән метафизика аләминә јол ачсын. Әҝәр маддәнин архасы варса, маддә һагда елм дә маддәнин архасына сонунҹланмалыдыр. Әсасән, там танышлыг маддәнин о тәрәфинә пәрваз едир. Маддәнин архасна диггәт јөнәлтмәк елә бир мөвзудур ки, кичик бир еһтимал әсасында ону Ејнштејндән инкар етмәк олмаз. Бир чох алимләр бу мөвзуда ишләмишләр. Лакин Ејнштејнин бу саһәдә һансы сәвијјәјә чатмасыны арашдырмаг вә сүбут етмәк лазымдыр.”
Ајәтуллаһ Әләви һәзрәт Ајәтуллаһ Бүруҹерди вә Ејнштејн арасындакы мәктублашманын сүбута јетмәдијини билдирәрәк дејиб ки, белә бир мәктуб биздә мөвҹуд дејил, лакин буну инкар етмәк дә мүмкүн дејил, чүнки онун бир чох мәктублашмасы, о ҹүмләдән Әл-Әһзәр Университетинин рәһбәри Шејх Маһмуд Шалтутла мәктублашмасы да һамыја бәллидир, амма һәмин мәктублар мөвҹуд дејил. Һәр һалда бу зәминәдә арашдырмалар апарылыр.
Ајәтуллаһ Әләви вурғулајыб: “Мән Ејнштејн һагда мүталә етмишәм вә арашдырма апармышам. О, чох ҝениш вә әтрафлы бир шәхсијјәт саһиби олмушдур, тәфәккүрү тәкҹә физика илә мәһдудлашмамышдыр, бундан әлавә, диҝәр саһәләрдә, о ҹүмләдән Ислам фәлсәфәси вә кәлам елми барәдә арашдырмалары олмушдур. Она ҝөрә дә бу мәсәләдә Ејнштејнин дилиндән сөјләнән суал-ҹаваблар вә сөзләрин ағылдан узаг бир мәтләб олмадығы нәзәрә ҝәлир. Неҹә ки, Ајәтуллаһ әл-үзма Сафи дә бу барәдә дејир: “Гејд олунан мөвзу (нисбилик нәзәријјәси вә Ајәтуллаһ Бүруҹердинин бу барәдә фикри) чох уҹа бир мөвзудур, Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹерди вә Ејнштејндән башга бир кәс тәрәфиндән ортаја гојулмасы ағлабатан дејил. Ејнштејнә аид едилән јазыларда о, фәлсәфәни мәнимсәмиш, һәм дә ислами кәлам елмини јахшы баша дүшмүш, әхбариләрин сөзләри, онларын мәктәбләри, Әлламә Мәҹлиси вә диҝәр шәхсләрлә таныш олан бир шәхс кими ҝөрүнүр. Она ҝөрә дә кимсәнин бу сөзләри вә суал-ҹавабы ујдурмасыны асанлыгла иддиа етмәк олмаз.”
Ајәтуллаһ Әләви билдириб ки, Ајәтуллаһ әл-үзма Бүруҹерди дә ҝениш елми бир шәхсијјәт иди. О, Ҹаһанҝирхан Гашгаји вә Ахунд Молламәһәммәд Кашинин шаҝирди иди, фәлсәфә вә ирфанын бүтүн мәрһәләләринә јијәләнмишди, фигһ вә үсул елмләриндән әлавә, бир философ сајылырды, һәдис вә тәфсир саһәләринә чох мәһарәтли иди. Һәмин елми зәнҝинлији әсасында бир чох елми шәхсијјәтләрлә мәктублашмасы вә сөһбәтләри баш тутмушду. Бу инкаредилмәз бир мәсәләдир.
