Ширваншаһлар сарајы ХВ әсрдә Ширваншаһ Ы Хәлилуллаһын дөврүндә тикилмиш комплексдир. Бакынын мәркәзиндә, Ичәришәһәрдә јерләшән сарај комплекси Јахын Шәргин ән ҝөркәмли мемарлыг абидәләриндән биридир. Комплексә Ширваншаһлар сарајы, Диванхана, Кејгубад мәсҹиди, Ширваншаһлар түрбәси (1435-1436), Шаһ мәсҹиди (1441), Сејид Јәһја Бакуви түрбәси, Мурад дарвазасы (1585), сарај һамамы вә овдан дахилдир. 1964-ҹү илдән музеј-горуг кими фәалијјәт ҝөстәрир вә дөвләт тәрәфиндән мүһафизә олунур. 2000-ҹи илдә ЈУНЕСКО тәрәфиндән Ичәри шәһәр вә Гыз галасы илә бирликдә Үмумдүнја мәдәни ирси сијаһысына дахил едилмишдир.
Şирваншаһлар мемарлыг комплексинин ашағы һәјәтиндә јерләшмиш Ширваншаһлар түрбәси илә Шаһ мәсҹиди бирликдә, јухары һәјәтин мемарлыг комплексиндән фәргләнән, кичик бир тикинти комплекси јаратмышдыр. Дүзбуҹаглы призма формасында олан Ширваншаһлар түрбәсинин Шәрг фасады портал (баштағ) композисијасы илә гејд едилмиш вә декоратив үнсүрләрлә бәзәдилмишдир. Бу бинанын ифадәли ҝөркәм алмасына композисија ајдынлығы вә мемарлыг формаларынын ҹиддилији сәбәб олмушдур. Түрбә тикинтисиндә ишыг көлҝә ләкәләринә, шагули мемарлыг һиссәләри илә үфүги формалар арасындакы контрастлыға вә усталарын мәһарәтлә јаратдығы даш үстүндәки ојмалара ҝениш јер верилмишдир.
Бинанын дахили һиссәси чатма ҝүнбәзлә нәһајәтләниб. Ҹәнуб вә Шимал тәрәфләрдә јерләшмиш хидмәт отаглары тағтаванла өртүлмүшдүр. Шимал тәрәфдәки отагда дама апаран долама пилләкәнләр јерләшдирилмишдир. Дахили гурулушун әсас һиссәси салона верилмишдир. Салонун диварларында чатматағлы дәрин тахчалар јерләшдирилмишдир. Салонун үстү итибуҹаглы тәпәси олан ҝүнбәзлә өртүлмүшдүр. Бу ҝүнбәз күрәви формалы јелкәнләр үзәриндә јерләшдирилмишдир. Ҝүнбәзин дахили сәтһи зәриф дилим һиссәләрә парчаланмышдыр. Салонун Гәрб тәрәфиндәки ики кичик отагда түрбә әмлакы сахланырмыш. Салонун ҹидди үслублу мемарлыг ҝөркәминдә нәзәрә чарпан ҹәһәт интерјерлә гамәтли ҝүнбәзин дүзҝүн нисбәтдә тикилмәсидир. Ҝүнбәз вахтилә фирузәји кашы лөвһәләрлә өртүлү олмушдур.
Бу түрбәни фәргләндирән әламәтдар хүсусијјәтләрдән бири онун јералты сәрдабә һиссәсинин олмасыдыр. Нәшләр салонун дөшәмәсиндә јерләшдирилмиш сәрдабәләрдә дәфн едилмиш вә сәрдабә даш лөвһәләрлә өртүлмүшдүр.
Түрбәнин баштағы Азәрбајҹан порталларынын ән ҝөзәлләриндәндир. Бу баштағын дилими таваны јухарыдан чатма јарымҝүнбәзлә нәһајәтләнмиш, ашағыдан исә сталактитләрлә бәзәдлимишдир. Јарымҝүнбәз 4 ҹәрҝәдә јерләшдирилмиш сталактит кәмәринә сөјкәнмишдир.
Баштағда чатматағын үстүндә нәбати үслублу нахышлар, сол вә сағдакы медалјонда исә ҝүзҝү әкслији илә тәкрар олунан "мемар Әли" сөзләри верилмиш, порталын јухары һиссәсиндә исә нәсх хәтти илә ики сырада Гуран ајәләри габарыг формада ојулмушдур.
1932-1934-ҹү илләрдә Ширваншаһлар сарајынын тәмири вә бәрпасы саһәсиндә мүәјјән ишләр ҝөрүлмүшдүр ки, бу да абидәнин учмасынын гаршысыны алмышдыр. Һәмин дөврдә абидәдән Азәрбајҹан Тарих Музејинин бинасы кими истифадә етмәк нәзәрдә тутулмушду. Сарај комплексинин ардыҹыл шәкилдә өјрәнилмәси вә тәдгиг едилмәси ишләринә јалныз Бөјүк Вәтән Мүһарибәсиндән сонра башланылмышдыр. 1945-ҹи илдә Ширваншаһлар сарај комплексинин ајры-ајры абидәләри елми әсасларла бәрпа едилмәјә башланмышдыр. Јалныз 1950-ҹи илдә мемарлыг ишләри идарәсиндә елми-бәрпа истеһсалат емалатханасынын јарадылмасы нәтиҹәсиндә Ширваншаһлар сарај комплексинин бәрпасы јекунлашдырылмышдыр.
Nur-az.com
