Неwсwеек дерҝисинин ҝечен һафта капак конусу јаптығы Ҝенерал Касым Сүлејмани’је даир “Немесис”[1] нителемеси, Ҝенерал Сүлејмани иле илҝили ҝүндемин садеҹе ниҹелиғинде деғил, нителиғинде де ҹидди бир деғишим олдуғуна ишарет едијор.
Келиме анламы итибаријле шанс ве икбал дағытан демек олан Немесис, Јунан митоложисинде кибирлилери ве күстаһлары ҹезаландыран аҹымазыз интикам танрычасы оларак таныныјор.
Неwсwеек’ин досјасында Мусул’у еле ҝечирдиктен сонра һилафет илан едерек түм бөлҝеји атеше верме теһдидинде булунан ЫШИД, ‘кибирлилиғин ве күстаһлығын’ семболү оларак ҝөстерилијор.
Ербил ве Бағдат’ын ЫШИД салдырыларындан корунмасындаки; Емирли, Ҹурф ес-Саһар, Бејҹи, Ҹелула ве Садије’нин ЫШИД ишҝалинден куртарылмасындаки ролү себебијле де Ҝенерал Касым Сүлејмани, ‘Немесис’ оларак нителенијор.
İран’да ве Лүбнан, Сурије Ырак ве Күрдистан Бөлҝеси’ндеки достлары арасында ‘Һаҹ Касым’ дије танынан Ҝенерал Сүлејмани, ики јыл өнҹе АБД басынында “Дүнјанын ен теһликели 15 адамы”[2] арасында јер алыјорду.
Аслында Һаҹ Касым’ын ‘кибирли ве күстаһ’ла савашында бир деғишиклик олмамасына рағмен ики јыл ичерисинде ‘дүнјанын ен теһликели адамы’ олмактан чыкарылып ‘Немесис’е дөнүштүрүлмеси башка бир ‘кибирли ве күстаһын’ деғишмесинден кајнакланыјорду.
1979’даки Ислам Деврими’нден бери Иран’да ‘улуслар арасы емперјализм’, ‘истикбар-ы ҹеһани’ каврамыјла ифаде едилијор.
Кур’ан’а аит бир терим олан ‘истикбар’ын, ‘кибир’ келимесинин түреви оларак емперјализмин доғасыны ифаде еттиғи вурҝуланыјор ве АБД иле ики ешит үлке оларак илишки куруламамасы да онун ‘истикбари’ доғасы иле ачыкланыјор.
Иран-АБД чатышмасы ве Һаҹ Касым
Америка иле Иран арасындаки чатышманын садеҹе сијаси веја економик аланла сынырлы олмамасы ве чатышманын һер ики тарафын бөлҝесел стратежик деринликлеринде аскери бојутта сүрмеси, АБД тарафында ҸЫА ве Пентаҝон’ун, Иран тарафында исе Кудүс Ордусу’нун ролүнү арттырыјор.
Лүбнан, Сурије, Ырак, Афҝанистан ве буҝүнлерде исе Јемен, чатышмакта олан Иран иле Америка’нын бөлҝедеки ортак стратежик деринлиғи оларак өне чыкыјор.
АБД’нин 11 Ејлүл ҝерекчесијле ‘истикбар’ каврамына там денк дүшеҹек шекилде 2003’те БМ Ҝүвенлик Консеји’ни де чиғнејерек Ырак’ы ишҝал етмеси ве Бүјүк Ортадоғу Прожеси иле түм бөлҝеји јениден дүзенлемеје калкмасы һер ики тарафта да ҝүвенлик орҝанларынын еткисини арттырды.
Ҝенерал Касым Сүлејмани, АБД’нин өнҹе Афҝанистан ардындан да Ырак бүјүкелчилиғини јапан Залмај Һалилзад тарафындан танынан бир исимди. Анҹак ики тарафын илк сыҹак танышмасы, 11 Оҹак 2007’де олду.
АБД’нин Ырак’таки Өзел Операсјонлар Комутаны Ҝенерал Станлеј МҹҸһрјстал, Иран’дан Ербил’е ҝелен бир арачта Деврим Муһафызлары Комутаны Муһаммед Али Ҹафери иле Касым Сүлејмани’нин де булундуғу истиһбаратыны алды.
АБД аскерлеринин баскын јаптығы Ербил’деки Иран Консолослуғунда Ҝенерал Ҹафери ве Сүлејмани јокту; анҹак бу дурум Американ аскерлерини истиһбарат рапорунда баһси ҝечен арачтаки беш Иранлы дипломаты есир алмактан алы којмады.
Çүнкү Ҝенерал МҹҸһрјстал, 5 дипломатын Кудүс Ордусу персонели олдуғуну белиртерек тутукланмаларыны емретмишти.
Бу олајдан кыса бир сүре сонра ‘Асаибу’л Еһл-и Һак’ адлы 9 веја 11 кишилик бир милис ҝрубунун Кербела’даки АБД аскери комута карарҝаһына салдырдығы ве 5 Американ аскерини есир алдығы, јапылан такип операсјонунда милислерин качтығы; анҹак 5 Американ аскеринин өлдүғү ачыкланды.
Бу операсјон, АБД’нин 5 дипломаты есир алмасына Һаҹ Касым’ын вердиғи ҹевап оларак јорумланды.
АБД, Ербил’де Кудүс Ордусу комутаны авламаја чалышмышты; ама Иран’ын Бағдат Бүјүкелчилиғини јапан Һасан Казыми Кумми ве Һасан Данајифер, Кудүс Ордусу персонелијди ве Ырак’таки сијаси сүречлерин АБД’нин алејһине шекилленмесинде бу ики исим еткили олмушту.
Лүбнан ве Сурије’де саваш
АБД ве Һаҹ Касым’ын Ырак’та башлајан Соғук Савашы, 2004’тен итибарен Лүбнан’да, 20011’ден сонра да Сурије’де девам етти.
АБД, Ырак ишҝалине каршы чыкан Франса иле бирликте 2004’те Сурије ордусунун Лүбнан’дан чыкарылмасыны ве Һизбуллаһ’ын силаһсызландырылмасыны өнҝөрен 1559 сајлы БМ карарыны чыкарды.
2005’те ески Лүбнан Башбаканы Рефик Һарири’нин өлдүрүлмесинден сорумлу тутулан Сурије, Лүбнан’дан чекилмеје зорланды бөјлеҹе Һизбуллаһ’ын јалнызлаштырылмасы һедефленди.
Дөнемин АБД Дышишлери Баканы Ҹондолеезза Риҹе, 2006’даки Лүбнан савашыны ‘Јени Ортадоғу’нун иншасы’ оларак нителеди.
2006 савашы иле Һизбуллаһ’ын аскери алтјапысынын чөкертилмеси, Исраил’ин Лүбнан’да Литани неһрине кадар бир тампон бөлҝе курмасы ве Һизбуллаһ’ын силаһсызландырылмасы һедефленмишти. Савашы Һизбуллаһ’ын казанмасы, Риҹе’ын сөзүнү еттиғи ‘Јени Ортадоғу’нун куруламасыны енҝелледи.
Бензер бир һедеф, 2008 сонунда Ҝаззе ичин өнҝөрүлдү; анҹак 22 ҝүнлүк ағыр бомбардымана рағмен Ҝаззе’де де Филистин диренишинин аскери алтјапысы чөкертилемеди.
Ырак’таки сијаси сүречлерин АБД’нин алејһине шекилленмесинден ве Лүбнан иле Филистин диренишлеринин чөкертилемемесинден Сурије јөнетими иле бирликте ‘Дирениш Ексени’ни’ ҝүчлендирен Кудүс Ордусу Комутаны Ҝенерал Касым Сүлејмани сорумлу тутулду.
Арап Баһары ве Јени Ортадоғу
Ырак ишҝалинден сонра сөз конусу едилен Бүјүк Ортадоғу Прожеси Ырак’та, Лүбнан’да Филистин’де башарысыз олду, өнҝөрүлен ‘Јени Ортадоғу’ ен азындан бу үч бөлҝеде Дирениш Ексени’нин леһине шекилленмеје башлады. Бу ҹүмледен;
1- АБД, 11 Аралык 2011’де тек бир аскери үс биле елде едемеден Ырак’тан чекилди.
2- 2005’те јалнызлаштырылмаја чалышылан ве Лүбнан’дан чыкарылан Сурије, Лүбнан ве Филистин’де Суудилерин биле ‘Син-Син формүлү’ черчевесинде ишбирлиғи курмаја чалыштығы вазҝечилмез бир актөр һалине ҝелди.Â
3- Филистин’де мүзакере тезини савунан ел-Фетиһ зајыфлады, дирениш тезини савунан Һамас иктидар олду.
4- 2005’е кадар кабинеје ҝирмеји өнемсемејен Һизбуллаһ, Лүбнан’да һүкүметин де ҹумһурбашканынын да сечилмесинде ен белирлејиҹи сијаси ҝруп һалине ҝелди.
5- Ресми сыныры олмајан Исраил, Дирениш’ин олуштурдуғу ҹајдырыҹылык денҝесијле фиилен сынырланмыш олду.
Анҹак 2011 јылынын март ајындан итибарен Сурије’ји де ичине алан ‘Арап Баһары’, улуслар арасы ве бөлҝесел актөрлерин мүдаһалелери себебијле Бүјүк Ортадоғу Прожеси’јле өнҝөрүлен сонучлар јаратмаја башлады.
Дирениш Ексени’нин ‘истикбар’а ве бөлҝедеки узантысы Исраил’е доғрултулмасыны истедиғи намлулар, текфирҹилер араҹылығы иле ичерије јөнелди.
Дирениш’и Сурије, Ырак ве Лүбнан’да савунма позисјонуна сүрүклејен бу јени конжонктүр черчевесинде 2012 јылы теммузунда Сурије јөнетимини биркач һафтада девиреҹек бир векалет савашы башлатылды.
Анҹак 2013 ејлүлүнден Сурије’де итибарен контролден чыкан ‘векиллер’, 2014 һазиранындан итибарен Ырак’та ‘асыллар’ ичин биле теһдит һалине ҝелди.
Неwсwеек’е конушан Ырак’ын ески Улусал Ҝүвенлик Данышманы Муваффак Рубаие, шунлары сөјлүјор: “Мусул дүштүктен үч ҝүн сонра Ырак’ын јардымына кошан кимди? Америкалылар деғилди. Онлар үч ај сонра бир ватандашларынын башы кесилдиктен сонра һава салдырысы јаптылар. Бағдат ве Ербил’ин дүшмесини Иран өнледи.”
Неwсwеек’ин һаберинде ајрыҹа Иран’ын даһа илк һафталарда Ырак’а 88 Рус Сокһои учағы иле Ырак силаһлы ҝүчлерини еғитмек ичин ен сечкин савашчыларыны ҝөндердиғи ифаде едилијор.
Муваффак Рубаие’нин вердиғи билҝилер, Күрдистан Бөлҝеси Башканы Месуд Барзани’нин Иран Ҹумһурбашканы Һасан Руһани’је тешеккүр мектубујла[3] ве КЈБ’нин Ҹелула ве Садије’нин куртарылмасындаки ролү себебијле Иран’а тешеккүр етмесијле[4] де доғруланыјор.
АБД басынынын 2012’де ‘дүнјанын ен теһликели адамы’ ҝөрдүғү Һаҹ Касым’ы 2014’те ‘Немесис’ илан етмеси, саһадаки ики јыллык деғишимле доғрудан илҝили.
Башта Ҝенерал Сүлејмани олмак үзере Иранлы јеткилилер, АБД лидерлиғиндеки улуслар арасы коалисјонун ЫШИД’ле мүҹаделесини ҹидди ҝөрмүјорлар.
İран Улусал Ҝүвенлик Јүксек Консеји Ҝенел Секретери Али Шемһани, Ырак’та Емирли, Ҹурф ес-Саһар, Бејҹи, Ҹелула ве Садије’нин биркач ҝүн ичерисинде ЫШИД’ден темизлендиғини; анҹак коалисјон учакларынын бир ајдыр бомбаладығы Кобани’нин һала ЫШИД кушатмасы алтында олдуғуна диккат чекерек АБД’ји самимијетсизликле сучлујор.
Сурије’де ЫШИД’и теһдит оларак ҝөрмејен АБД’нин, бу өрҝүтү Сууди Арабистан, Үрдүн ве Күрдистан Бөлҝеси’не теһдит олмајаҹак шекилде јашатмактан јана олдуғу доғру ҝөзүкүјор.
Һаҹ Касым’ын Ырак’таки темизлик чалышмалары иле Сурије ордусунун Һалеп’е јоғунлашмасынын еш заманлы ҝелишмеси тесадүф биле олса анламлы ҝөзүкүјор.
[1] Неwсwеек. 27 Касым 2014. Немесис: Тһе Сһадоwј Ыраниан Траининҝ Сһиа Милитиас ин Ыраг һттп://www.неwсwеек.ҹом/2014/12/05/немесис-сһадоwј-ираниан-траининҝ-сһиа-милитиас-ираг-287610.һтмл
[2] Wиред. 19 Аралык 2012. Тһе 15 Мост Данҝероус Пеопле ин тһе Wорлд һттп://www.wиред.ҹом/2012/12/мост-данҝероус-пеопле/#слидеид-192001
[3] ЈДҺ. 11 Ағустос 2014. Барзани’ден Руһани’је мектуп. һттп://www.јдһ.ҹом.тр/ҺД13109_барзаниден-руһаније-мектуп.һтмл
[4] ЈДҺ. 27 Касым 2014. Күрдистан’дан Иран’а Ҹелула ве Садије ичин тешеккүр. һттп://www.јдһ.ҹом.тр/ҺД13432_курдистандан-ирана-ҹелула-ве-садије-иҹин-тесеккур.һтмл
Алптекин ДУРСУНОҒЛУ
РАСТҺАБЕР