Имам Һумејни Ликауллаһ

Рави шөјле дијор: Имам Садык’а (а.с) шуну сордум: “Аллаһ сени ыслаһ етсин; һер ким Аллаһ’ла ҝөрүшмеји северсе Аллаһ да онунла ҝөрүшмеји север ве һер ким де Аллаһ иле ҝөрүшмеји севмезсе, Аллаһ да онунла ҝөрүшмеји севмез, өјле ми?” Имам: “Евет” дије бујурунҹа “Аллаһ’а андолсун ки биз өлүмден һошланмыјоруз” дедим. Имам (а.с) шөјле бујурду: “Капылдығыныз евһам/курунту доғру деғилдир. Шүпһесиз ки бу, өлүмү ҝөрме анындадыр. Инсан севдиғини ҝөрүрсе, ен чок Аллаһ’ын һузуруна вармајы север ве Аллаһ да ону ҝөрмеји север. Ама еғер өлүм анында севмедиғи бир шеји ҝөрүрсе, о заман да ен чок Аллаһ иле ҝөрүшмектен нефрет едер ве Аллаһ да ону ҝөрмектен нефрет едер.”[1]

 

Шерһ

“Еслеһекеллаһ” ҹүмлеси бир һајыр дуасыдыр ве дуада каршы тарафын, дуанын ичериғинден јоксун олмасыны ҝеректирмез. Ичериғи һасыл олса биле бу тарз јајҝын оларак кулланылмактадыр. Долајысыјла Имам Садык’ын (а.с) ыслаһ ве доғрулук диленмеси де билинен өлчүлерин дышында бир шеј деғилдир. Нитеким, “Ҝафереллаһ леке” ве “афеллаһ анке” ҹүмлелери де Имамлар һаккында кулланылмактадыр. Базылары, “Аллаһ бөјлеҹе, сенин ҝечмиш ве ҝелеҹек ҝүнаһларыны бағышлар” [2] ајетини де бу анлама јорумламышлардыр ве бунун “ҝафереллаһ леке” анламына ҝелдиғини сөјлемишлердир.”[3] Долајысыјла дуанын ичериғинин һасыл олмасы ҝерекли деғилдир. Ҝерчи бу ајети шерифеде узак бир иһтималдир ве биз, өнҹеки һадислерден бирини шерһ едеркен буну бејан еттик. О һалде, дуа ҝиби инша едилен һусусларда ичериғин һасыл олмасы ҝерекмез.

“Лика” келимеси “лекије” фиилинин мастарыдыр. “ликаен, ликајетен, ликијјен, ликјанен, ликјанетен, лукјен, лукен, лукјанен, лукјетен ве лукјанетен” келимелери де бу фиилин мастарларыдыр ве де ру’јет ве ҝөрмек анламына ҝелмектедир. Ликауллаһ конусуну исе ујҝун олдуғу кадарыјла илериде ачыкламаја чалышаҹағыз.

“Ебҝезе” келимеси исе, иф’ал, бабындандыр. “Беҝузе, беҝазетен феһуве беҝиз” исе севҝинин каршытыдыр. “Беҝзетун ве беҝзаун” исе бунун шиддетидир. Өзетле, һуб ве буҝз (севҝи ве нефрет), бирбиринин каршыты олан нефсани сыфатлардандыр. Һакикатлери де билинен бир шејдир. Зира, бунлар да диғер нефсани сыфатлар ҝиби ачыкланмасы ҝерекмејен зати һакикатлердендир. “Һубб” ве “буҝз”ун һак Теала’нын мукаддес затына иснадынын һанҝи итибарла доғру олдуғунун ачыкламасы исе, иншаллаһ илериде јапылаҹактыр.

“Инна ленекреһул мевт” ҹүмлесине ҝелинҹе… Рави, өлүмүн, Аллаһ’ы ҝөрмекле бирликте олдуғуну сандығындан веја ликауллаһы биззат нефсин өлүмүнден ибарет ҝөрдүғүнден долајы, өлүмден һошланмаманын да Аллаһ’тан һошланмамак олдуғуну санмыш ве бу сорују сормуштур. Имам (а.с) да мутлак һошланмаманын өлчү олмадығыны; аксине мелекут ве диғер алемлерин еткилеринин мүшаһеде едилдиғи өлүм анынын өлчү олдуғуну бејан етмиштир.

“Лејсе залике һејсу тезһебу” ҹүмлесинин исе Фарсча каршылығы јоктур. Даһа чок, “заннеттиғиниз, дүшүндүғүнүз, зиһнинизе ҝелен” вб. ифаделер кулланылмактадыр. Бу Арапча ифадеден максат да, евһама ве курунтуја капылмактыр. Арапча’да бу түр табирлер чоктур. “Зеһаб” ве түревлери, евһам ве инанчлар һаккында кулланылмамактадыр. Нитеким, мезһеб де бу анламдадыр ве бу бир истиареден ибареттир. Зира, неснел ве реел “зеһаб”дан (ҝитмектен) алынмыштыр.

“Инд’ел-Муајене” ҹүмлесиндеки “муајене” келимеси, “муфаеле” бабындандыр. Нитеким бир шеј ачык бир шекилде ҝөрүлдүғү такдирде “ајенту шеј ијанен” денмектедир. Өлүм анына да “муајене” денмектедир. Зира инсан өлүркен о алемин нишанелерини ачык бир шекилде ҝөрмекте, ҝајби ве мелекути ҝөзлери ачылмакта, мелекут һаллери, аз да олса кендисине кешф олмакта, амел ве һалетлеринин базы белиртилерини кенди ҝөзлеријле ҝөрмектедир.

Һадис-и шерифте ујумлу оларак ачыкланмасы ҝерекен һусуслары биркач бөлүмде ачыкламаја чалышаҹағыз. Ҝүвен садеҹе Аллаһ’адыр.

 

1. Бөлүм: Ликауллаһ (Аллаһ’ы Ҝөрме) ве Ликауллаһын Нителиғинин Бејаны Һаккында

Бил ки ачык, кинаје веја ишарет јолујла ликауллаһ (Аллаһ’ы ҝөрме) конусуна ишарет еден бир чок ајет ве һадислер вардыр. Бу сајфаларда сөз конусу ривајетлерин түмүнү актарма имканы јоктур. Ама кысаҹа онлара ишарет етмек истијоруз. Бу конуда даһа фазла билҝи единмек истејенлер мерһум Һаҹы Мирза Ҹевад-и Тебризи’нин бу һусустаки бир чок һадислери бир араја топлајан “Ликауллаһ” рисалесине мүраҹаат етмелидир.

Бил ки базы ликауллаһ јолуну түмүјле капатан базы мүфессирлер ве алимлер, сөзде Аллаһ-у Теала’нын затыны тензиһ етмек ичин ликауллаһ һусусундаки һадис ве ајетлерин түмүнү, аһирет ҝүнү иле мүкафат, севап ве ҹеза ҝүнүнү ҝөрмек оларак јорумламышлардыр. Бу јорум, мутлак “лика” иле базы ајат ве ривајетлере оранла доғру бир ачыклама олабилир; ама базы мутебер китапларда јер алан дуа ве ривајетлер иле бүјүк алимлерин шаһит оларак ҝөстердиғи мешһур һадислере оранла олдукча узак ве соғук бир јорумдур.

Билмек ҝерекир ки ликауллаһ иле Һакк’ын ҹемал ве ҹелалини мүшаһеде һусусунда капыјы ачык тутанларын максады, зат-ы мукаддесин күнһүне/һакикатине ерменин ҹаиз олдуғу деғилдир. Онлар илм-и һузури[4] ве реел/руһанî мүшаһеде иле, мутлак кушатыҹы олан заты иһата етменин мүмкүн олдуғуну сөјлемемектедирлер. Аксине түмел илимлерде тефеккүр адымыјла ве шуһудî ирфанда басирет адымыјла бөјле бир затын күнһүне/һакикатине ерменин имкансыз олдуғу меселеси, канытларла испатланмыш бир конудур ве де бүтүн акыл саһиплери иле марифет ве калп еһлинин иттифак еттиғи бир һусустур. Бу макамы иддиа еденлер; там бир таквадан, калбин түм алемлерден јүз чевирмесинден, ики алемин реддинден, бенҹиллик ве енанијетин ајаклар алтына алынмасындан, Һакк’а ве о мукаддес затын сыфат ве исимлерине там бир тевеҹҹүһ еттиктен, о затын мукаддес затынын севҝи ве ашкына далдыктан ве калбî ријазете чектиктен сонра сâлик ичин есмаî ве сыфатî теҹеллилере маһзар калбî бир сефанын ортаја чыктығыны сөјлемектедирлер. Бөјлеҹе кул иле исимлер ве сыфатлар арасындаки калын һиҹаплар ортадан калкар; кул, есма ве сыфатларда фани һале ҝелир, ҹелал ве кутсал иззете тутунур, затî там бир теделла (јакынлык/бағлылык һалети) елде едер. Бу дурумда сâликин мукаддес руһу иле Һак Теала арасында есма ве сыфатлар дышында бир һиҹаб калмаз.

Сүлûк еһлинден базысы ичин есмаî ве сыфатî нур һиҹапларынын јыртылмасы, ҝајбî ве затî теҹеллилере наил олмасы ве кендисини мукаддес зата аит ве јакын ҝөрмеси мүмкүндүр. Бу мүшаһедеде Һакк’ын кајјумî/кушатыҹы иһатасыны ве кенди затî фенасыны шуһуд едер. Ачык бир шекилде кенди вүҹудуну ве бүтүн мевҹудаты Һакк’ын ҝөлҝеси оларак ҝөрүр. Нитеким бүрһанî/канытсал ачыдан да Һакк иле түм мадде ве илҝилерден сојут олан илк јаратык арасында һич бир һиҹап/перде јоктур. Һатта мутлак сојут варлыклар ичин де канытландығы ҝиби мутлак анламда бир һиҹап јоктур. Һакеза иһата ве кушатыҹылык ачысындан сојут варлыкларла ајны уфукта ҝезен, һатта онлардан биле илери ҝитмиш олан бир калп ичин де һич бир һиҹаб сөз конусу деғилдир. Нитеким Кафи ве Тевһид-и Садук китапларында јер алан бир һадисте шөјле бујурулмактадыр: “Мү’минин руһу Аллаһ’ын руһуна, ҝүнеш ышығынын ҝүнеше бағлылығындан даһа шиддетли бир шекилде бағлыдыр.”[5]

Алимлерҹе макбул олан ве биззат кендиси де масумлардан накледилмиш олдуғуна таныклык еден “Шабаније” дуасында исе шөјле бујурулмактадыр: “Илаһî! Бана, сана там бир бағлылығы насип ејле ве калп ҝөзлеримизи сана бакыш нурујла нурландыр ки калп ҝөзлеримиз нур һиҹапларыны јыртсын, азамет маденине улашсын, руһларымыз кутсал иззетине асылсын. Аллаһ’ым бизлери чағырдығында сана иҹабет еден, кендилерине назар еттиғинде ҹелалин каршысында кендилеринден ҝечен, ҝизлиҹе раз-у нијаз еттиғин һалде сенин ичин ачыкча амел еден кимселерден ејле.”[6]

Кур’ан-ы Керим’де Ресулуллаһ’ын мираҹ олајы анлатылыркен де шөјле бујурулмактадыр: “Сонра јакынлашты ве даһа да јакынлашты. Аралары ики јај аралығы кадар, белки даһа да јакын олду.”[7]

Бу һузурî ве фенаî мүшаһеденин, Аллаһ’ын затынын күнһүне ерменин имкансыз олдуғуну билдирен канытлар ве мүнеззеһ олдуғуну билдирен ајет ве ривајетлерле һич бир ајкырылығы јоктур. Һатта бу һусусу тејит ве те’кит етмектедир.

Шимди де бу соғук ве јерсиз јорумларын не ҝереғинин олдуғуна бир бакалым. Һз. Али’нин (а.с), “Фарзен азабына сабреттим, ајрылығына насыл сабредерим” сөзүнү ве евлијанын ағлајып јакармасыны, һурилере ве ҹеннеттеки көшклере јорумламак доғру мудур? Аҹаба “Биз ҹеһеннем коркусу ве ҹеннет севҝисијле ибадет етмијоруз. Бизим ибадетимиз һурилерин ибадетидир. Һалис бир шекилде Аллаһ’а ибадет едијоруз” дијенлерин јакарышларыны ҹеннеттеки ниметлерден, јијеҹеклерден ве леззетлерден ајрылыға јорумламак доғру мудур? Һејһат! Бу олдукча јерсиз бир сөздүр ве олдукча чиркин бир јорум. Мираҹ ҝеҹесинде, һич бир кулун ҝиремедиғи о јерде, Ҹебраил-и Емин’ин биле маһреми биле олмадығы о сырлар алеминде, Ресулуллаһ’а ҹеннетин ве сағлам көшклеринин ҝөстерилдиғи сөјленебилир ми? О азамет ве ҹелал нурларынын, садеҹе мадди ниметлерин ҝөстерилмеси олдуғу иддиа едилебилир ми? Аҹаба мутебер дуаларда небилер ичин зуһур еден теҹеллилерин; ниметлер, јијеҹеклер, ичеҹеклер, бағлар ве көшклер олдуғу дүшүнүлебилир ми?

Һејһат! Не